Cùng với việc cụ thể hóa nhóm quyền dân sự chính trị, môn học Luật Hôn nhân Gia đình (môn học bắt buộc 2 tín chỉ) cung cấp các kiến thức về quyền kết hôn, các qui định và bảo đảm khi ly hôn, trách nhiệm của gia đình, cha mẹ đối với con cái...Ngoài ra, còn có các môn tự chọn trực tiếp đề cập đến quyền của các nhóm người dễ bị tổn thương như môn: Luật bình đẳng giới; Luật phòng chống bạo lực gia đình; Pháp luật về quyền trẻ em. Các môn học này đều có cơ cấu là 2 tín chỉ và đều đề cập đến nội dung từ hai phương diện: pháp luật quốc tế và qui định của pháp luật Việt Nam.
Thực trạng giảng dạy những nội dung về quyền con người trong thực tiễn đào tạo của Trường Đại học Luật Hà Nội có thể khái quát như sau:
Thứ nhất, chưa có giáo trình riêng của Trường Đại học Luật Hà Nội về quyền con người mặc dù môn học Luật quốc tế về quyền con người đã được đưa vào giảng dạy. Chỉ có chương riêng về quyền con người trong luật quốc tế được kết cấu trong Giáo trình Công pháp quốc tế; một chương độc lập về quyền công dân có trong Giáo trình Luật Hiến pháp.
Thứ hai, chuyên về giảng dạy quyền con người nói chung đang được thực hiện ở Khoa pháp luật quốc tế do các giảng viên của bộ môn Công pháp quốc tế đảm nhiệm bao gồm hai nội dung: pháp luật quốc tế và pháp luật Việt Nam về quyền con người trong đó chủ yếu tập trung ở nội dung thứ nhất; ở nội dung thứ nhất này các khía cạnh của quyền con người trên qui mô thế giới và khu vực được giới thiệu một cách tổng thể.
Thứ ba, các khoa chuyên môn khác đều lồng ghép giảng dạy quyền con người thông qua nội dung của các môn học bắt buộc hoặc tự chọn; hoặc giảng dạy về các quyền chuyên biệt. Thực tế là khoa chuyên môn nào thì giảng dạy về nhóm quyền thuộc lĩnh vực chuyên môn: Khoa Luật kinh tế chuyên về giảng dạy quyền kinh tế xã hội trong nhóm quyền kinh tế, xã hội và văn hóa; Khoa Luật Dân sự tập trung vào nhóm quyền dân sự và quyền của các nhóm dễ bị tổn thương... và chủ yếu giảng dạy pháp luật Việt Nam về quyền con người.
Thứ tư, đội ngũ giảng viên chuyên về quyền con người số lượng còn ít, việc giảng dạy lồng ghép quyền con người chủ yếu do giảng viên chủ động nghiên cứu, tìm hiểu để phục vụ cho chuyên môn giảng dạy của mình.
Thứ năm, các môn học tự chọn (trừ môn Luật quốc tế về quyền con người) đều đi vào các quyền rất cụ thể hoặc các quyền của các nhóm người dễ bị tổn thương. Nội dung về quyền con người dù trực tiếp hay gián tiếp, riêng biệt hay lồng ghép nhưng chủ yếu mới được giảng dạy cho bậc cử nhân hệ chính quy văn bằng I.
2.1 Trình độ sau đại học và các loại hình đào tạo khác
Với đào tạo sau đại học, quyền con người được thiết kế với một chuyên đề (20 tiết) của chuyên ngành lý luận nhà nước và pháp luật. Các hình thức đào đào tạo khác chưa có nội dung này.
2.3, Các hoạt động nghiên cứu
Từ năm 2004 đến 2010, việc nghiên cứu về quyền con người chưa được quan tâm nhiều; từ 2010, số lượng các luận án, luận văn, khóa luận, đề tài nghiên cứu, hội thảo và bài viết tập chí về quyền con người có xu hướng tăng lên. Cụ thể:
- Luận án Tiến sĩ về quyền con người: 4
- Luận văn Thạc sỹ về quyền con: 31
- Khóa luận về quyền con người: 56
- Đề tài nghiên cứu khoa học: 5
- Hội thảo quốc tế và hội thảo cấp Trường: 6
- Bài viết Tạp chí Luật học: 93
Các đề tài, hội thảo chủ yếu đề cập đến các quyền cụ thể của con người mà chưa có những đề tài, hội thảo nghiên cứu một cách tổng quan về quyền con người trên mọi phương diện.
Chưa có môn học bắt buộc trong chương trình đào tạo chung cho toàn trường ở các mã ngành và chuyên ngành cũng như các hệ đào tạo;
Các đề tài nghiên cứu khoa học chủ yếu là ở cấp cơ sở. Chưa có đề tài nghiên cứu khoa học ở cấp Bộ hoặc cấp Nhà nước;
Chương trình giảng dạy, nghiên cứu, đặc biệt là các luận án, luận văn chủ yếu lồng ghép trong các chuyên ngành (Lý luận chung Nhà nước-Pháp luật; Luật Hiến pháp và Luật quốc tế).
Chưa có mã ngành đào tạo riêng về quyền con người;
1. Nhu cầu, năng lực tổ chức giảng dạy, nghiên cứu về quyền con người tại Trường Đại học Luật Hà Nội
3.1. Nhu cầu về giảng dạy
Quyền con người là một trong những vấn đề quan trọng được Đảng và Nhà nước ta luôn luôn quan tâm. Tất cả chủ trương, chính sách và pháp luật của Nhà nước luôn coi con người là đối tượng, là trung tâm. Hiến pháp 2013 và các văn bản qui phạm pháp luật của Việt Nam đã qui định và cụ thể hóa quyền của con người trong mọi lĩnh vực của đời sống xã hội nhằm xây dựng một xã hội dân chủ, công bằng và văn minh trong đó con người được thừa hưởng những giá trị tốt đẹp.
Trong nhiều năm qua, công tác đào tạo, giáo dục về quyền con người đã được Đảng và Nhà nước quan tâm. Sự quan tâm này là cơ hội tốt để nội dung về quyền con người được triển khai giảng dạy, nghiên cứu ở một số cơ sở đào tạo. Chính vì vậy mà hiểu biết và nhận thức về quyền con người của một bộ phận lớn nhân dân đã được nâng lên thông qua sự lan tỏa của hoạt động giảng dạy chính thống nội dung này trong các trường đại học, viện nghiên cứu. Tuy nhiên, trên thực tế ở một số nơi và trong một số trường hợp vẫn còn hiện tượng hiểu sai hoặc chưa đày đủ về quyền con người dẫn tới những hành xử không phù hợp thậm chí là vi phạm pháp luật. Nguyên nhân là do nhận thức chưa đầy đủ, toàn diện về quyền con người của một bộ phận nhân dân, kể cả công chức Nhà nước bởi hoạt động đào tạo, giáo dục và truyền bá kiến thức về quyền con người còn nhiều hạn cheế Cụ thể là phần lớn sinh viên trong các trường đại học, đặc biệt là sinh viên ngành luật và sinh viên của Trường Đại học Luật Hà Nội chưa được đào tạo một cách bài bản và chính thống các kiến thức về quyền con người. Việc đào tạo kiến thức pháp luật về quyền con người ở Trường Đại học Luật Hà Nội sẽ tạo tiền đề tạo ra đội ngũ những người làm việc trong hệ thống cơ quan nhà nước từ trung ương tới địa phương, các tổ chức chính trị - xã hội - nghề nghiệp, doanh nghiệp có kiến thức cơ bản về quyền con người. Điều này không chỉ tạo nên chất lượng nguồn nhân lực mà đồng thời tạo sự lan tỏa sâu rộng về quyền con người trong mọi tầng lớp xã hội Việt Nam. Đặc biệt, hiện nay Trường Đại học Luật Hà Nội bắt đàu triển khai thực hiện đề án “Trường trọng điểm quốc gia về đào tạo cán bộ pháp luật” vì vậy nhu cầu và sự cần thiết để đẩy mạnh hơn nữa hoạt động giảng dạy, nghiên cứu về quyền con người nhằm góp phàn thực hiện có hiệu quả nhiệm vụ đào tạo, hoạt động cải cách tư pháp hướng tới xây dựng xã hội dân chủ và Nhà nước pháp quyền ở Việt Nam.
3.2. Năng lực tổ chức giảng dạy
Trường Đại học Luật Hà Nội là cơ sở đào tạo cán bộ pháp luật lớn ở Việt Nam với đội ngũ giảng viên đông đảo. Đây là đội ngũ có chất lượng được đào tạo chủ yếu ngay chính tại Đại học Luật Hà Nội và ở nước ngoài. Việc đảm nhận giảng dạy quyền con người và pháp luật quốc tế về quyền con người nói chung (bao gồm cả việc hướng dẫn nghiên cứu khoa học, luận án, luận văn và khóa luận) chủ yếu được thực hiện tại Khoa pháp luật quốc tế.
Tài liệu phục vụ cho môn học này rất phong phú, mặc dù chưa có giáo trình chính thức nhưng đề cương và nội dung cơ bản của môn học đã được xây dựng. Theo thống kê sơ bộ, các tài liệu về quyền con người bao gồm cả tiếng Việt và tiếng Anh có trong Thư viện khoảng trên 200 cuốn.
3.3 Cơ sở thực hiện việc giảng dạy
Hiện nay các quốc gia trên thế giới đang thực hiện thập kỷ giáo dục về quyền con người mà Liên hợp quốc đã đề ra. Không những thế, giáo dục về quyền con người và pháp luật về quyền con người cũng là một trong những nghĩa vụ mà mỗi quốc gia phải thực hiện theo qui định của Hiến chương Liên hợp quốc và các điều ước quốc tế về quyền con người. Đặc biệt, chúng ta đang triển khai thi hành Hiến pháp 2013 trong đó nội dung quyền con người có vị trí và vai trò quan trọng. Ngành Tư pháp trong đó có Trường Đại học Luật Hà Nội tiếp tục tăng cường hoạt động giảng dạy, nghiên cứu quyền con người dựa trên các căn cứ sau:
- Chỉ thị số 44/-CT/TW ngày 20/10 của Ban Bí thư về công tác nhân quyền trong tình hình mới và thực hiện các khuyến nghị được Hội đồng Nhân quyền Liên hợp quốc thông qua theo cơ chế kiểm điểm định kỳ (UPR).
- Quyết định 366/QĐ-TTg ngày 14/03/2011 của Thủ tướng Chính phủ triển khai thực hiện Chỉ thị số 44/CT-TW.
- Công văn số 98/VPCP-NC về việc phân công thực hiện các khuyến nghị được Hội đồng nhân quyền Liên hợp quốc thông qua theo cơ chế kiểm điểm định kỳ.
- Quyết định số 3821/QĐ-BTP ngày 12/09/2011 của Bộ Tư pháp về việc phê duyệt Đề án tổng thể thực hiện Chỉ thị số 44/CT-TW.
- Quyết định số 1878/QĐ-BTP ngày 28/06/2012 của Bộ Tư pháp về việc phê duyệt Tiểu Đề án “Xây dựng kế hoạch, lộ trình đưa việc giảng dạy pháp luật Việt Nam và pháp luật quốc tế về quyền con người vào chương trình đào tạo tại trường Đại học Luật Hà Nội, Học viện Tư pháp và các cơ sở đào tạo, bồi dưỡng pháp luật của Bộ Tư pháp”.
Các văn bản trên sẽ là cơ sở pháp lý cho việc triển khai giảng dạy, nghiên cứu mạnh mẽ hơn nữa về quyền con người tại Trường Đại học Luật Hà Nội góp phần hoàn thành nhiệm vụ đào tạo của Trường cũng như nhiệm vụ của ngành Tư pháp.
