Sự xuất hiện của các phương tiện truyền thông mới, trong đó là mạng xã hội ở Việt Nam những năm qua đã tạo nên những thay đổi sâu sắc trong đời sống văn hóa- xã hội nói chung và đặc biệt là lối sống của thanh, thiếu niên nói riêng. Những thay đổi ấy không chỉ dừng lại ở những biểu hiện bên ngoài xã hội hay con người, mà nó còn làm thay đổi bản chất của xã hội cũng như chính đời sống tâm lý, tư tưởng, thói quen của mỗi con người theo cả hai chiều hướng tích cực và tiêu cực.
Mạng xã hội (social network) được xem là một trong những dịch vụ trên nền tảng Internet có tác động mạnh nhất đến thanh, thiếu niên Việt Nam. Do đó, việc nghiên cứu tìm ra những giải pháp ứng phó hữu hiệu nhằm giảm thiểu tác động tiêu cực, phát huy tác động tích cực của mạng xã hội trong việc xây dựng văn hóa lối sống của thanh, thiếu niên đang là yêu cầu mang tính cấp thiết cả về lý luận và thực tiễn. Cuốn sách do TS. Nguyễn Thị Lan Hương chủ biên cùng tập thể các tác giả là kết quả nghiên cứu từ một đề tài nhánh thuộc Chương trình KHCN trọng điểm cấp Bộ 2017-2018 “Xây dựng và phát triển văn hóa, con người Việt Nam trước tác động của phương tiện truyền thông mới”. Ngoài phần Mở đầu và Kết luận, cuốn sách được kết cấu thành 04 chương như sau:
Chương 1: Cơ sở lý luận và tổng quan về mạng xã hội
Trong chương này, tác giả đã đưa ra các khái niệm; quan điểm lý thuyết trong nghiên cứu về tác động của các phương tiện truyền thông mới đối với lối sống của thanh, thiếu niên ở Việt Nam hiện nay; mô tả khái quát tình hình nghiên cứu trong và ngoài nước; quá trình hình thành, phát triển của mạng xã hội trên thế giới, ở Việt Nam và diện mạo một số mạng xã hội phổ biến (Facebook, Youtube, Instagram, Twitter, MySpace…). Sự phát triển của khoa học công nghệ đã đem đến cho xã hội loài người những thay đổi vượt bậc. Trong bối cảnh Internet đang phát triển bùng nổ như hiện nay, các hình thức truyền thông mới ngày càng thu hút được đông đảo người xem. Những người dùng Internet, đặc biệt là giới trẻ, bắt đầu tìm kiếm một nơi thỏa mãn mọi nhu cầu về thông tin, giải trí, kết nối… và mạng xã hội đã ra đời, đáp ứng gần như hoàn hảo các nhu cầu đó. Với nỗ lực cố gắng liên kết người dùng bằng những đặc điểm của địa phương cũng như thể hiện sâu sắc văn hóa Việt Nam. Chính môi trường các trang MXH hết sức sôi động ấy đã và đang tạo ra những ảnh hưởng, tác động đã chiều đến đời sống xã hội nói chung và lối sống của thanh, thiếu niên nói riêng ở Việt Nam.
Chương 2: Thực trạng sử dụng mạng xã hội của thanh, thiếu niên hiện nay
Từ việc xác định được mục đích sử dụng mạng xã hội, nhóm tác giả đã tiến hành nghiên cứu quan điểm của thanh, thiếu niên về việc sử dụng mạng xã hội trên cả hai phương diện (tích cực và tiêu cực). Mặc dù sự ảnh hưởng của MXH đang được các bạn thanh, thiếu niên nhìn nhận theo nhiều chiều hướng khác nhau: một bộ phận ủng hộ với những đánh giá tích cực, một bộ phận không ủng hộ với những đánh giá tiêu cực của MXH…song dù thế nào thì kết quả mang lại từ khảo sát thực tế cũng đã phần nào khẳng định về những bước tiến khả quan của các trang MXH ở Việt Nam trong tương lai với số lượng người sử dụng tiếp tục gia tăng. Và, kết quả điều tra, khảo sát thực trạng sử dụng MXH của giới trẻ Việt Nam hiện nay cũng chính là cơ sở để nhận diện và đánh giá những tác động của MXH đối với lối sống của nhóm xã hội này.
Chương 3: Nhận diện, đánh giá tác động của mạng xã hội đối với lối sống của thanh, thiếu niên hiện nay
Tác giả đã chỉ ra những khoảng trống, hạn chế của MXH đã ảnh hưởng tiêu cực đến sức khỏe, tâm sinh lý của thanh, thiếu niên. Đặc biệt, MXH đang được xem là một trong những nguyên nhân gây ra sự suy giảm khả năng tương tác trực tiếp giữa người với người. Đây chính là một trong những mặt trái của thế giới số và ảo, cũng là nguyên nhân dẫn đến sự gia tăng “khoảng cách số” giữa các cá nhân, làm lỏng lẻo các mối quan hệ trong gia đình, nhà trường, cộng đồng và xã hội của một bộ phận thanh, thiếu niên. Chính những vấn đề tiêu cực đó đang đặt ra yêu cầu quản lý MXH với các giải pháp phù hợp và khả thi nhằm một mặt giảm thiểu sự ảnh hưởng, tác động xấu, đồng thời phát huy được vai trò tích cực của MXH trong việc xây dựng văn hóa, lối sống của thanh, thiếu niên hiện nay.
Chương 4: Xu hướng phát triển và giải pháp phát huy vai trò của mạng xã hội trong xây dựng lối sống của thanh, thiếu niên hiện nay
Ở chương này, tác giả đã đưa ra dự báo xu hướng phát triển và tác động của mạng xã hội đến lối sống của thanh, thiếu niên cũng như đề xuất giải pháp quản lý, phát huy vai trò của mạng xã hội trong việc xây dựng văn hóa, lối sống của thanh, thiếu niên hiện nay. Chính sự thay đổi nhanh chóng của CNTT nói chung và các phương tiện truyền thông mới nói riêng đã khiến cho việc dự báo cũng như sự kiểm soát về ảnh hưởng, tác động của MXH tới các phương diện lối sống của thanh, thiếu niên trở nên hết sức phức tạp và khó khăn. Song hành với những thuận lợi mà MXH mang lại sẽ là sự ảnh hưởng, tác động mạnh mẽ hơn nữa đến lối sống con nguời. Và chính sự tác động của MXH tới các phương diện lối sống của thanh, thiếu niên tiếp tục có nhiều diễn biến phức tạp đã đặt ra nhu cầu về hệ thống các giải pháp quản lý kịp thời mang tính khả thi.
Để MXH thực sự phát huy được hiệu quả của chúng đối với đời sống xã hội nói chung và việc xây dựng văn hóa, lối sống của thanh, thiếu niên nói riêng thì những văn bản quản lý cần chú ý tạo điều kiện thuận lợi cũng như có sự định hướng ở mức độ cần thiết cho việc sử dụng Internet và MXH như một công cụ hữu ích phục vụ cuộc sống của mỗi cá nhân và cộng đồng.
Có thể nói rằng, cơ chế quản lý MXH càng minh bạch, cụ thể thì việc thực thi quyền sử dụng của thanh, thiếu niên sẽ càng có hiệu quả, đảm bảo vừa thỏa mãn được nhu cầu của họ về giải trí, học tập, công việc, chia sẻ thông tin, kết bạn… vừa hạn chế được những tác động tiêu cực của MXH, đặc biệt là việc các thế lực thù địch lợi dụng MXH cho những mưu đồ đen tối. Đồng thời phát triển đi đôi với quản lý tốt MXH trên các phương tiện truyền thông hiện đại được coi là điều kiện tiên quyết để có thể phát huy được sức mạnh, lợi thế của MXH, qua đó đóng góp tích cực và hiệu quả vào công cuộc phát triển kinh tế- xã hội, xây dựng hệ thống chính trị, đảm bảo quốc phòng, an ninh của đất nước nói chung và xây dựng, phát triển văn hóa, lối sống của thanh, thiếu niên Việt Nam nói riêng.
Cuốn sách là nguồn tài liệu quí báu cho các nhà nghiên cứu, học giả và độc giả quan tâm đến lĩnh vực truyền thông, mạng xã hội, mối quan hệ giữa MXH với văn hóa, lối sống giới trẻ trong bối cảnh mới.
Xin trân trọng giới thiệu cùng bạn đọc
Nguyễn Thu Trang
Khoa học xã hội
