Tham dự Hội nghị có các đại biểu: PGS.TS. Trần Minh Tuấn, Trưởng ban Ban Tổ chức – Cán bộ Viện Hàn lâm; PGS.TS.Lâm Bá Nam, Chủ tịch Hội Dân tộc học và Nhân học Việt Nam; PGS.TS. Nguyễn Văn Sửu, Trưởng Khoa Nhân học, Trường Đại học Khoa học xã hội và Nhân văn, Đại học Quốc gia Hà Nội; cùng nhiều đại biểu đến từ các viện nghiên cứu chuyên ngành thuộc Viện Hàn lâm, Nhà xuất bản Chính trị Quốc gia – Sự thật, Bộ Công an, Bộ Quốc phòng, Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch… Đặc biệt, tham gia Hội nghị còn có đông đảo các chuyên gia là nhà khoa học, giảng viên đã và đang công tác tại các cơ quan nghiên cứu, đào tạo và quản lý nhà nước về dân tộc ở Hà Nội và một số địa phương trong cả nước.

Phát biểu đề dẫn Hội nghị, PGS.TS. Vương Xuân Tình, Viện trưởng Viện Dân tộc học nhấn mạnh, giai đoạn 2016-2020 và tầm nhìn 2030, tộc người vẫn có vị trí rất quan trọng trong phát triển kinh tế - xã hội và an ninh, quốc phòng. Quá trình phát triển và biến đổi của các tộc người chịu sự tác động sâu sắc của công nghiệp hóa, hiện đại hóa của khu vực hóa và toàn cầu hóa. Bản sắc của các tộc người không dễ dàng mất đi, sẽ diễn ra quá trình cấu trúc lại dưới hình thức mới. Giữ gìn bản sắc văn hóa và quan hệ tộc người với quốc gia - dân tộc là hai lĩnh vực có ý nghĩa then chốt trong vấn đề dân tộc ở Việt Nam.

Những nghiên cứu về tộc người thời gian qua cho thấy sự trở lại của dân tộc học và nhân học về tộc người ở Bắc Mỹ, Châu Âu và đặc biệt là Châu Á. Nghiên cứu về tộc người vẫn được quan tâm, cả ở Việt Nam và các nước khác. Việc đổi mới, chuyển đổi từ dân tộc học sang nhân học ở Việt Nam và nhiều nước Châu Á có tính đặc thù, gắn chặt với vấn đề tộc người.

Nghiên cứu về tộc người ở Việt Nam trong hơn 30 năm qua phản ánh một số khía cạnh cơ bản về vấn đề dân tộc như quan hệ dân tộc, chính sách dân tộc, xóa đói giảm nghèo, di dân, tộc người và môi trường, đặc trưng văn hóa, bảo tồn văn hóa và phát triển. Tuy nhiên, hiện nay vẫn còn tình trạng thiên lệch trong nghiên cứu, như thiên lệch về tộc người được nghiên cứu, thể hiện ở việc có tộc người có nhiều nghiên cứu, song có tộc người lại ít được quan tâm. Sự thiên lệch cũng thể hiện ở vấn đề nghiên cứu: văn hóa truyền thống của các tộc người được chú trọng, nhưng nhiều khía cạnh trong phát triển kinh tế - xã hội lại ít đề cập; chú trọng sự đa dạng văn hóa tộc người song còn ít nghiên cứu tính thống nhất về văn hóa tộc người.. Các nghiên cứu cũng chưa chú trọng lý thuyết, chưa làm rõ vai trò của nhân học trong nghiên cứu về tộc người. Hiện nay, chuyên gia nghiên cứu về tộc người còn ít, trong đó ít chuyên gia nghiên cứu sâu về tộc người, về vấn đề liên quan đến các tộc người.

Trên cơ sở nhìn nhận vấn đề còn tồn tại và những xu hướng mới, định hướng nghiên cứu cho giai đoạn tới được xác định là phải tập trung nghiên cứu cấu trúc tộc người trong bối cảnh mới, góp phần xây dựng cơ sở khoa học cho việc xác định thành phần dân tộc ở Việt Nam trong điều kiện mới. Nội dung nghiên cứu chủ yếu cần hướng tới là bản sắc tộc người trong bối cảnh công nghiệp hóa, hiện đại hóa và hội nhập quốc tế; mối quan hệ tộc người đa chiều và phức tạp, đặc biệt là quan hệ tộc người xuyên quốc gia; tác động của vấn đề tộc người đến phát triển kinh tế - xã hội và an ninh, quốc phòng; chính sách dân tộc của Đảng và Nhà nước để quản lý mối quan hệ dân tộc và phát triển đối với tộc người.

Định hướng về giải pháp, PGS.TS.Vương Xuân Tình, nhấn mạnh đến việc áp dụng, tiến tới xây dựng các lý thuyết nghiên cứu về tộc người phù hợp với bối cảnh của Việt Nam và khu vực; chú trọng nhân học về tộc người; phối hợp chặt chẽ giữa các tổ chức nghiên cứu, đào tạo và tổ chức làm công tác dân tộc; tăng cường hợp tác quốc tế trong nghiên cứu, đào tạo về tộc người.

Cùng với Báo cáo đề dẫn, nhiều báo cáo khác của Hội nghị tiếp tục tập trung đánh giá, tổng kết những thành tựu và hạn chế trong nghiên cứu tộc người ở Việt Nam thời gian qua, bước đầu nhận diện các vấn đề, định hướng, cách tiếp cận, phương pháp và cơ chế phối hợp nghiên cứu về tộc người trong thời gian tới; dự báo về vấn đề tộc người ở Việt Nam giai đoạn 2016-2020 và tầm nhìn 2030.

Phát biểu kết luận Hội nghị, PGS.TS.Vương Xuân Tình nêu lên ba vấn đề, cũng là 3 câu hỏi đặt ra hướng nghiên cứu về tộc người từ năm 2016-2020 và tầm nhìn 2030: 1) Nghiên cứu về tộc người như thế nào trong điều kiện tộc người vẫn là vấn đề quan trọng trong xã hội Việt Nam? 2) Nghiên cứu tộc người như thế nào trong điều kiện tộc người bị tác động mạnh mẽ của công nghiệp hóa, hiện đại hóa và toàn cầu hóa? 3) Nghiên cứu tộc người như thế nào trong điều kiện dân tộc học chuyển sang nhân học?

Toàn cảnh Hội nghị

Để kết quả của các Hội nghị phục vụ tốt hơn việc nghiên cứu và đào tạo, thời gian tới, Ban tổ chức sẽ lựa chọn các báo cáo phù hợp với mục đich, nội dung và yêu cầu của Hội nghị để đưa vào số chuyên đề - số 1 và 2 năm 2016 của Tạp chí Dân tộc học. Đồng thời, Viện Dân tộc học sẽ tiếp tục xem xét khả năng về nguồn lực, phối hợp với các tổ chức và cá nhân để xuất bản các báo cáo của 4 hội nghị Thông báo Dân tộc học (2012-2015)./.

Nguyễn Thu Hà