Phát biểu tại buổi lễ, GS.TS. Lê Văn Lợi, Bí thư Đảng ủy – Chủ tịch Viện Hàn lâm, đã điểm lại lịch sử hình thành, những dấu mốc quan trọng và vai trò trụ cột của Viện trong suốt hơn bảy thập kỷ qua, đồng thời định hướng nhiệm vụ trong giai đoạn phát triển mới với yêu cầu đổi mới mạnh mẽ và toàn diện.

72 năm phát triển: Từ chiến khu Việt Bắc đến trung tâm nghiên cứu hàng đầu quốc gia

Thành lập ngày 02/12/1953 theo Nghị quyết số 34-NQ/TW của Ban Chấp hành Trung ương Đảng Lao động Việt Nam, Ban Nghiên cứu Lịch sử, Địa lý, Văn học – tiền thân của Viện Hàn lâm ngày nay – là cơ quan nghiên cứu Khoa học xã hội và nhân văn đầu tiên của Nhà nước Việt Nam Dân chủ Cộng hòa. Xuất phát từ chiến khu Việt Bắc trong những năm tháng cam go của cuộc kháng chiến chống thực dân Pháp, sự ra đời của cơ quan nghiên cứu này khẳng định tầm nhìn chiến lược của Đảng: Khoa học xã hội là nền tảng trí tuệ của cách mạng, là cơ sở để hoạch định đường lối và phát triển đất nước.

Từ những tổ nghiên cứu nhỏ ban đầu, Viện Hàn lâm đã phát triển mạnh mẽ cả về quy mô và tầm vóc, trở thành trung tâm nghiên cứu khoa học xã hội và nhân văn lớn nhất cả nước, có uy tín hàng đầu trong khu vực. Với hệ thống gồm 26 đơn vị, 19 viện nghiên cứu chuyên ngành, 01 cơ sở đào tạo và 25 tạp chí khoa học, Viện Hàn lâm đang là lực lượng nghiên cứu chủ lực, đóng góp sâu rộng vào đời sống học thuật và chính sách nước nhà.

Trong 72 năm, các thế hệ học giả của Viện Hàn lâm đã thực hiện hàng nghìn đề tài, chương trình, dự án; biên soạn hơn 7.000 đầu sách; công bố hàng vạn bài báo khoa học trong nước và quốc tế. Nhiều công trình đã trở thành tài liệu nền tảng, góp phần lý giải sâu sắc những vấn đề lớn của đất nước.

Đặc biệt, Viện Hàn lâm vinh dự có 21 nhà khoa học được trao Giải thưởng Hồ Chí Minh, 28 nhà khoa học được trao Giải thưởng Nhà nước, cùng nhiều danh hiệu cao quý khác – minh chứng cho những đóng góp to lớn đối với khoa học và sự phát triển của đất nước.

Vai trò trụ cột trong tư vấn chiến lược cho Đảng và Nhà nước

Trong các giai đoạn lịch sử, Viện Hàn lâm luôn là cơ quan tham mưu khoa học quan trọng, cung cấp luận cứ cho việc hoạch định và triển khai nhiều chủ trương lớn của Đảng và Nhà nước: xây dựng chủ nghĩa xã hội ở Việt Nam, hoàn thiện thể chế kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa, xây dựng nhà nước pháp quyền, đổi mới hệ thống chính trị, bảo vệ nền tảng tư tưởng của Đảng, hội nhập quốc tế, phát triển văn hóa, con người Việt Nam...

Đặc biệt, các báo cáo phân tích – dự báo hàng tháng phục vụ các phiên họp Chính phủ trở thành kênh thông tin chiến lược có giá trị thực tiễn, đóng góp quan trọng vào công tác chỉ đạo, điều hành tình hình kinh tế – xã hội.

Trong lĩnh vực đào tạo, Viện Hàn lâm và Học viện Khoa học xã hội đã trở thành địa chỉ học thuật đáng tin cậy, nơi đào tạo nguồn nhân lực quan trọng cho các cơ quan nghiên cứu, quản lý và hoạch định chính sách.

Tri ân – tiếp nối – khát vọng

Buổi lễ kỷ niệm 72 năm là dịp để các thế hệ nhà khoa học gặp gỡ, chia sẻ và tiếp thêm tinh thần đổi mới của Viện Hàn lâm trên những chặng đường phát triển mới.

Phát biểu tại buổi lễ PGS.TS. Trần Đức Cường, nguyên Chủ tịch Viện Hàn lâm khẳng định 72 năm phát triển của Viện Hàn lâm là chặng đường kết tinh trí tuệ, tâm huyết và bản lĩnh của nhiều thế hệ học giả. Từ những năm đầu gian khó đến giai đoạn đổi mới và hội nhập, Viện Hàn lâm luôn duy trì phương pháp nghiên cứu khoa học nghiêm túc, giữ vững tinh thần độc lập, khách quan, liêm chính. Nguyên Phó Chủ tịch Viện Hàn lâm khẳng định đây là những giá trị cần tiếp tục được gìn giữ và phát huy trong những chặng đường phát triển mới của Viện Hàn lâm và  kỳ vọng thế hệ cán bộ trẻ của Viện Hàn lâm sẽ là lực lượng xung kích, tiếp tục kế thừa truyền thống, mạnh dạn đổi mới, kiên trì theo đuổi những vấn đề lớn của đất nước, đóng góp nhiều công trình có giá trị cao cả về lý luận và thực tiễn.

Đại diện thế hệ nhà khoa học trẻ, phát biểu tại buổi lễ, TS. Trần Đình Hưng, Phó Trưởng ban Ban Hợp tác Quốc tế đã gửi lời tri ân đến các thế hệ đi trước và khẳng định trách nhiệm của thế hệ các nhà khoa học trẻ của Viện Hàn lâm trong tiến trình phát triển mới và nhấn mạnh: để sánh vai với các cơ quan nghiên cứu quốc tế, thế hệ trẻ cần chủ động tiếp cận tri thức mới, tăng cường hợp tác học thuật, đẩy mạnh chuyển đổi số, đổi mới phương pháp nghiên cứu và tạo ra những sản phẩm khoa học mang dấu ấn thời đại. Tiến sĩ khẳng định tinh thần tiên phong, dám nghĩ – dám làm của đội ngũ các nhà khoa học trẻ được kỳ vọng sẽ tạo thêm sức bật mới, góp phần đưa Viện Hàn lâm tiến gần hơn tới mục tiêu trở thành trung tâm nghiên cứu trọng điểm ngang tầm khu vực và thế giới.

Phát biểu tại buổi lễ, GS.TS. Lê Văn Lợi cũng thẳng thắn nêu rõ: bên cạnh những thành tựu đạt được, Viện Hàn lâm cũng đang đối mặt nhiều khó khăn như khoảng cách thế hệ trong đội ngũ chuyên gia, thiếu những công trình mang tính đột phá, công tác tư vấn chính sách cần sâu sát hơn, đào tạo sau đại học còn gặp nhiều thách thức, hợp tác quốc tế chưa tương xứng tiềm năng.

Chủ tịch Viện Hàn lâm nhận định: Trong bối cảnh toàn cầu hóa, biến đổi khí hậu, an ninh phi truyền thống và những thay đổi sâu sắc của cuộc Cách mạng công nghiệp lần thứ tư, Viện Hàn lâm cần chủ động nâng cao năng lực nghiên cứu, dự báo và tham mưu chiến lược cho Đảng, Nhà nước.

Đổi mới toàn diện, hướng tới tầm nhìn mới

Bám sát tinh thần Nghị quyết 45-NQ/TW ngày 24/11/2023 Hội nghị lần thứ 8 Ban Chấp hành Trung ương Đảng khóa XIII về tiếp tục xây dựng và phát huy vai trò của đội ngũ trí thức đáp ứng yêu cầu phát triển đất nước nhanh và bền vững trong giai đoạn mới, Viện Hàn lâm xác định 9 định hướng trọng tâm cần thực hiện, bao gồm:  (1) tiếp tục kiện toàn bộ máy tinh gọn, hiện đại; (2)Tăng cường nghiên cứu cơ bản, thực hiện các chương trình khoa học lớn. (3) Đẩy mạnh tư vấn chính sách chiến lược, bám sát yêu cầu thực tiễn; (4) Đổi mới căn bản công tác đào tạo cán bộ nghiên cứu trình độ cao; (5) Xây dựng đội ngũ chuyên gia đầu ngành, nhóm nghiên cứu mạnh; (6) Tăng cường hội nhập quốc tế, hợp tác nghiên cứu với các tổ chức uy tín; (7) Nâng cao chất lượng tạp chí, xuất bản, thông tin khoa học; (8) Thúc đẩy chuyển đổi số, hiện đại hóa cơ sở vật chất – kỹ thuật; (9) Tiếp tục bảo vệ nền tảng tư tưởng của Đảng, phát triển hệ thống tổ chức đảng trong sạch, vững mạnh. Đây không chỉ là mục tiêu, mà là cam kết chính trị – học thuật của Viện Hàn lâm trong giai đoạn phát triển mới.

Vững bước trên hành trình đổi mới và hội nhập

Lễ kỷ niệm 72 năm thành lập Viện Hàn lâm khép lại trong không khí trang trọng, sâu lắng và giàu cảm xúc. Những lời tri ân chân thành của thế hệ đi trước, cùng cam kết đổi mới mạnh mẽ của các thế hệ kế tiếp, đã khẳng định sức mạnh đoàn kết, bản lĩnh khoa học và tinh thần phụng sự của đội ngũ cán bộ, viên chức Viện Hàn lâm.

Với truyền thống vẻ vang, kinh nghiệm quý báu và khát vọng vươn lên, Viện Hàn lâm Khoa học xã hội Việt Nam tiếp tục khẳng định vai trò đặc biệt quan trọng trong hệ thống khoa học quốc gia, sẵn sàng đóng góp hiệu quả vào sự nghiệp xây dựng và bảo vệ Tổ quốc trong giai đoạn mới.