Cùng dự buổi làm việc với Chủ tịch, về phía Viện Hàn lâm có: ThS. Nguyễn Thanh Tùng, Chánh Văn phòng Đảng ủy Viện Hàn lâm; TS. Bùi Ngọc Quang, Phó Trưởng ban Ban Tài chính và Quản lý khoa học; ThS. Ngô Tiến Phát, Phó Trưởng ban Ban Tổ chức - Cán bộ; ThS. Nguyễn Thanh Hà, Trưởng ban Ban Hợp tác quốc tế; TS. Lê Nam Trung, Chánh Văn phòng Viện Hàn lâm. Về phía Viện Khảo cổ học có TS. Hà Văn Cẩn, Bí thư Chi bộ, Viện trưởng; các đồng chí nguyên là lãnh đạo  cùng toàn thể viên chức và người lao động của Viện Khảo cổ học.

Trình bày báo cáo tại buổi làm việc, TS. Hà Văn Cẩn, Viện trưởng Viện Khảo cổ học, cho biết năm 2025 là năm bản lề trong quá trình hoàn thiện mô hình tổ chức mới sau khi Viện tiếp nhận Viện Nghiên cứu Kinh thành theo Nghị định 108/2022/NĐ-CP. Viện Khảo cổ học hiện có 79 viên chức và người lao động, với 9 phòng chuyên môn và chức năng được kiện toàn; đội ngũ cán bộ gồm 15 tiến sĩ và 2 phó giáo sư. Quá trình sáp nhập được thực hiện nhanh chóng, nề nếp, tạo điều kiện quan trọng để Viện hoạt động ổn định, duy trì nhịp nghiên cứu và tiếp tục khẳng định vai trò là đơn vị hạt nhân của ngành khảo cổ học nói chung và trong hệ thống Viện Hàn lâm nói riêng.

Giá trị học thuật, vai trò đặc thù và ý nghĩa chiến lược của ngành khảo cổ học

Trong năm 2025, Viện đã triển khai thực hiện nhiều nhiệm vụ nghiên cứu khoa học quan trọng, trong đó có 05 nhiệm vụ cấp Bộ và 15 nhiệm vụ cấp cơ sở cùng nhiều chương trình phối hợp với các địa phương. Các dự án nghiên cứu lớn về Hoàng thành Thăng Long tiếp tục được thực hiện công phu, trong đó điểm nhấn là Dự án chỉnh lý, đánh giá giá trị và lập hồ sơ khoa học di sản Hoàng thành Thăng Long giai đoạn 2011–2025 đã được hoàn tất; đóng góp quan trọng này đã làm rõ những tầng văn hóa, lát cắt lịch sử và giá trị di sản của khu di tích Hoàng thành.

Song song với đó, Viện cũng tổ chức thành công nhiều hội thảo khoa học quan trọng, đặc biệt là Hội thảo quốc tế về Hoàng thành Thăng Long và Hội thảo Thông báo khảo cổ học toàn quốc lần thứ 60 – diễn đàn khoa học lớn nhất của ngành khảo cổ học Việt Nam. Các sự kiện này không chỉ công bố những phát hiện khảo cổ mới, mà còn tiếp tục khẳng định vị thế và tiếng vang trong nghiên cứu khoa học của Viện Khảo cổ học đối với đông đảo đối tác và công chúng trong nước và quốc tế.

Bên cạnh các hoạt động chuyên môn, hợp tác quốc tế tiếp tục là điểm sáng của Viện. Viện duy trì quan hệ với nhiều đối tác uy tín từ Đức, Canada, Nhật Bản, Ba Lan, Trung Quốc… thông qua các đoàn vào – đoàn ra, chương trình khai quật chung, phân tích khảo cổ học vật liệu và đào tạo ngắn hạn, qua đó mở rộng năng lực nghiên cứu, nâng cao trình độ cán bộ và lan tỏa rộng rãi hơn các phát hiện khảo cổ học của Việt Nam trên trường quốc tế.

Song song với đó, trong năm 2025, Viện Khảo cổ học phối hợp chặt chẽ với các bộ, ngành và địa phương để triển khai nhiều hoạt động khảo cổ quan trọng trên cả nước, như chỉnh lý di chỉ Vườn Chuối, khai quật khẩn cấp thuyền cổ tại Thuận Thành (Bắc Ninh), cùng nhiều cuộc khai quật và thăm dò tại Hà Nội, Hải Dương, Hà Giang, Thái Nguyên, Thanh Hóa, Ninh Bình, Quảng Nam, Đà Nẵng và Tuyên Quang. Những hoạt động này góp phần bổ sung nguồn tư liệu khoa học, đồng thời hỗ trợ thiết thực cho công tác bảo tồn và phát huy giá trị di sản văn hóa tại các địa phương.

Bên cạnh những thành tựu đạt được, Viện trưởng Viện Khảo cổ học cũng thẳng thắn nêu lên một số khó khăn, liên quan đến những điểm nghẽn pháp lý trong thực thi Luật Di sản văn hóa 2024. Quy định mới yêu cầu thăm dò, khai quật khảo cổ phải phù hợp với quy hoạch khảo cổ được phê duyệt, nhưng hiện nhiều địa phương chưa có quy hoạch, khiến các nhiệm vụ nghiên cứu gặp trở ngại. Việc khai thác trang thiết bị từ các gói thầu AIC gặp khó khăn do thiếu nhân lực vận hành; đội ngũ chuyên gia đầu ngành nghỉ hưu ảnh hưởng trực tiếp tới lực lượng kế cận; quy trình và thủ tục tiếp nhận tài trợ từ các dự án hợp tác quốc tế còn nhiều vướng mắc, mất nhiều thời gian, dẫn đến chậm muộn hoặc mất cơ hội tham gia.

Cũng tại buổi làm việc, viên chức và người lao động của Viện đã chia sẻ, trao đổi, đóng góp nhiều ý kiến với Lãnh đạo Viện Hàn lâm và Đoàn công tác về những khó khăn mà Viện đang gặp phải: cách tính điểm KPI đối với các bài tạp chí và công bố khoa học; thiếucơ sở vật chất, trang thiết bị làm việc; hạn chế về nguồn nhân lực…

Khẳng định vị thế đầu ngành trong giai đoạn phát triển mới của đất nước

Phát biểu tại buổi làm việc, GS.TS. Lê Văn Lợi đánh giá cao truyền thống vẻ vang và những đóng góp của Viện Khảo cổ học trong nhiều thập kỷ qua, nhấn mạnh đây là đơn vị duy nhất trong Viện Hàn lâm được phong tặng danh hiệu Anh hùng Lao động thời kỳ đổi mới. Chủ tịch Viện Hàn lâm khẳng định khảo cổ học là lĩnh vực khoa học đặc thù, đòi hỏi sự kết hợp chặt chẽ giữa khoa học xã hội và khoa học tự nhiên; giữa phương pháp nghiên cứu và năng lực tổ chức khai quật, phân tích và giải mã các dấu tích lịch sử – văn hóa. Kết quả đạt được của Viện không chỉ mang giá trị học thuật mà còn có ý nghĩa sâu sắc đối với công tác bảo tồn di sản văn hóa, giáo dục truyền thống và khẳng định chủ quyền quốc gia.

Từ các vấn đề nêu trong báo cáo và thảo luận, Chủ tịch Viện Hàn lâm yêu cầu Viện Khảo cổ học tập trung vào một số nhiệm vụ trọng tâm như: gắn quy hoạch đội ngũ, quy hoạch nhiệm vụ khoa học và quy hoạch tổ chức Đảng trong Chiến lược phát triển Viện giai đoạn 2026–2035, tầm nhìn 2045, coi đây là cơ sở quan trọng để Viện Khảo cổ học xác định phương hướng phát triển trong ngắn, trung và dài hạn. Bên cạnh đó, Chủ tịch Viện Hàn lâm cũng đề nghị Viện Khảo cổ học chủ động xây dựng Đề án “Nâng cao chất lượng và hiệu quả công tác khảo cổ học Việt Nam” trình Thủ tướng Chính phủ nhằm giải quyết các vấn đề liên quan đến các vướng mắc trong thực thi Luật Di sản văn hóa 2024.

Đồng thời, Viện cần chú trọng nâng cao hơn nữa chất lượng các công bố khoa học, coi đây là nhiệm vụ bắt buộc đối với nghiên cứu viên. Chủ tịch cho rằng việc đánh giá viên chức cần dựa trên sản phẩm cụ thể, có kiểm chứng khoa học; coi đó cũng là tiêu chuẩn quan trọng trong xét quy hoạch, nâng ngạch hay bổ nhiệm nhân sự.

Một nội dung được Chủ tịch Viện Hàn lâm đặc biệt nhấn mạnh là phát triển đội ngũ cán bộ nghiên cứu. Với chỉ 15 tiến sĩ và 2 phó giáo sư, Chủ tịch yêu cầu Viện Khảo cổ học cần xây dựng kế hoạch rõ ràng, xác định lộ trình nâng cao học vị và phát triển chuyên môn đối với từng viên chức; đẩy nhanh lộ trình xây dựng Tạp chí Khảo cổ học theo chuẩn quốc tế (Scopus/SCIE), mở rộng Ban Biên tập, Hội đồng Biên tập và chuẩn hóa quy trình đánh giá bản thảo nhằm nâng tầm uy tín và chất lượng của Tạp chí trong hệ thống các tạp chí khoa học của Viện Hàn lâm; tận dụng thế mạnh về mạng lưới chuyên gia rộng khắp để đảm nhận các nhiệm vụ lớn của ngành trong giai đoạn mới, góp phần khẳng định vị thế của ngành khảo cổ học Việt Nam trong sự phát triển mới của quốc gia, dân tộc.

Kết luận buổi làm việc, GS.TS. Lê Văn Lợi, Bí thư Đảng ủy, Chủ tịch Viện Hàn lâm  khẳng định những ý kiến, đề xuất của Viện Khảo cổ học đều được Lãnh đạo Viện Hàn lâm trân trọng tiếp thu, đồng thời bày tỏ kỳ vọng đơn vị sẽ tiếp tục phát huy truyền thống vẻ vang, giữ vững vị thế đầu ngành và tinh thần tận hiến cho khoa học. Chủ tịch nhấn mạnh Viện Khảo cổ học đang hội tụ đầy đủ tiềm lực, bản lĩnh và kinh nghiệm để đảm đương những nhiệm vụ lớn trong giai đoạn phát triển mới của đất nước; mong rằng mỗi cán bộ, nghiên cứu viên tiếp tục nuôi dưỡng đam mê, không ngừng nâng cao trình độ, đổi mới tư duy, sáng tạo trong nghiên cứu, qua đó góp phần khẳng định tầm vóc của khảo cổ học Việt Nam trên trường khoa học quốc gia và quốc tế./.