Ở nước ta, Đảng và Nhà nước luôn nhất quán quan điểm phát triển khoa học xã hội gắn với thực tiễn, phục vụ xây dựng đường lối, chính sách, nâng cao dân trí, phát huy giá trị văn hóa con người, xây dựng “sức mạnh mềm” quốc gia. Đồng thời chú trọng vai trò dự báo xu thế, giải quyết vấn đề thực tiễn, bảo vệ nền tảng tư tưởng và định hướng phát triển đất nước.

Viện Hàn lâm Khoa học xã hội Việt Nam, cơ quan nghiên cứu hàng đầu trong lĩnh vực khoa học xã hội và nhân văn đã thực hiện nhiều đề án, chương trình, dự án và đề tài nghiên cứu quan trọng, đóng góp hiệu quả vào công tác tư vấn chính sách cho Đảng, Nhà nước.

Trong 5 năm qua, Viện Hàn lâm đã hoàn thành 331 báo cáo tư vấn chính sách gửi đến các cơ quan Đảng và Nhà nước, tăng gấp 3 lần so với giai đoạn trước. Đáng chú ý, từ tháng 3/2024, Viện Hàn lâm thường xuyên có báo cáo tư vấn chính sách phục vụ phiên họp thường kỳ của Chính phủ.

Mặc dù vậy, cần thẳng thắn thừa nhận, khoa học xã hội ở một chừng mực nào đó vẫn chưa theo kịp yêu cầu của thực tế phát triển đất nước trong bối cảnh toàn cầu hóa, hội nhập quốc tế, đổi mới công nghệ hiện nay. Còn thiếu những công trình nghiên cứu tầm cỡ, toàn diện về các lĩnh vực của đời sống, nhất là các lĩnh vực mới trong khoa học công nghệ.

Thí dụ, trong lĩnh vực trí tuệ nhân tạo (AI), nhiều chuyên gia nhấn mạnh tính cấp thiết của những nghiên cứu kịp thời về tác động của AI đối với xã hội.

Phó Giáo sư, Tiến sĩ Nguyễn Hoàng Hải (Viện Trần Nhân Tông, Đại học Quốc gia Hà Nội) cho rằng, sự phổ biến của AI đang làm thay đổi cấu trúc xã hội, thị trường lao động, các mối quan hệ giữa người với người, hành vi cá nhân và cộng đồng, cũng như các giá trị văn hóa và chuẩn mực đạo đức.

Các nhà nghiên cứu khoa học xã hội và nhân văn có nhiệm vụ nghiên cứu sâu rộng những tác động này, từ việc AI tạo ra những ngành nghề mới và làm mất đi những công việc truyền thống, đến ảnh hưởng của AI đối với sức khỏe tâm thần, sự phân cực xã hội và nguy cơ thao túng dư luận xã hội thông qua tin giả và các chiến dịch thông tin sai lệch do AI tạo ra.

Những nghiên cứu này sẽ là tiền đề giúp các cơ quan Đảng và Nhà nước xây dựng khung chính sách phát triển và quản trị AI, góp phần thực hiện thành công các mục tiêu trong Chiến lược quốc gia về nghiên cứu, phát triển và ứng dụng AI đến năm 2030 mà Chính phủ đã đề ra.

Trong phiên thảo luận ngày 29/10, kỳ họp thứ 10, Quốc hội khóa XV vừa qua, đại biểu Hoàng Minh Hiếu cho rằng, lĩnh vực khoa học xã hội và nhân văn với nhiều vấn đề và yêu cầu phát sinh từ thực tiễn chưa được quan tâm đúng mức.

Đại biểu đặt câu hỏi, hiện tượng những người có kiến thức về công nghệ số, những doanh nhân thành đạt, nghệ sĩ nổi tiếng… lợi dụng lòng tin của người dân để sản xuất, kinh doanh thuốc giả, mỹ phẩm giả, thực phẩm chức năng giả, sữa giả, trốn thuế, hoặc cố tình tiếp tay cho những hành vi nêu trên... phải chăng do căn nguyên từ việc thiếu các nghiên cứu khoa học xã hội về văn hóa, hành vi con người làm nền tảng để kịp thời có biện pháp giáo dục chính trị, đạo đức dẫn dắt và các chế tài pháp lý để ngăn chặn, răn đe.

Bởi, khoa học xã hội là yếu tố quan trọng hình thành kiến trúc thượng tầng, trực tiếp tác động đến ý thức xã hội, hữu ích cho công tác chỉ đạo của các cấp ủy Đảng và cơ quan quản lý nhà nước.

Với vai trò là đơn vị chủ lực, tiên phong trong khoa học xã hội và nhân văn, Viện Hàn lâm Khoa học xã hội Việt Nam đang tích cực triển khai nhiều hoạt động nhằm đổi mới công tác nghiên cứu khoa học, nâng cao hiệu quả tư vấn chính sách phục vụ phát triển đất nước trong kỷ nguyên mới.

GS.TS. Lê Văn Lợi, Chủ tịch Viện Hàn lâm Khoa học xã hội Việt Nam cho biết, trong thời gian tới, Viện sẽ triển khai một số định hướng nghiên cứu lớn tập trung vào các lĩnh vực tư tưởng, văn hóa, lịch sử, xã hội, tôn giáo, dân tộc, văn học, ngôn ngữ, địa lý nhân văn để tham mưu, kiến nghị các giải pháp bảo tồn và phát huy giá trị văn hóa dân tộc, chấn hưng văn hóa, phát triển toàn diện con người Việt Nam. Đồng thời nghiên cứu những vấn đề lý luận và thực tiễn lớn, cấp bách của đất nước, nhất là hoàn thiện, phát triển nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa, xây dựng Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa của dân, do dân, vì dân, xây dựng nền dân chủ xã hội chủ nghĩa. Các nghiên cứu sẽ đánh giá tác động của việc sắp xếp tổ chức bộ máy, đề xuất các giải pháp quản lý phát triển xã hội trong thời kỳ mới. Cùng với đó, Viện sẽ đẩy mạnh các nghiên cứu phục vụ triển khai Nghị quyết Đại hội Đảng toàn quốc lần thứ XIV, được xác định là Đại hội của kỷ nguyên vươn mình của dân tộc, tăng cường nghiên cứu, dự báo tình hình thế giới, quan hệ quốc tế và các xu hướng mới như chủ nghĩa tư bản số, chủ nghĩa xã hội công nghệ số, tinh hoa trí tuệ nhân loại để vận dụng vào tiến trình phát triển đất nước.

Nghị quyết số 57-NQ/TW ngày 22/12/2024 của Bộ Chính trị về đột phá phát triển khoa học-công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số quốc gia đã tháo gỡ mọi rào cản và tạo đà cho khoa học phát triển. Đổi mới mạnh mẽ, toàn diện trong nghiên cứu khoa học xã hội và nhân văn chính là góp phần thiết thực kiến tạo nền tảng xã hội đạo đức, văn minh, làm điểm tựa cho phát triển kinh tế, xây dựng đất nước giàu mạnh./.