I. Vai trò của công nghệ trong bảo tồn và truyền thông di sản văn hóa

Công nghệ không chỉ là công cụ hỗ trợ bảo tồn hiện vật mà còn là cầu nối giúp cộng đồng, đặc biệt là thế hệ trẻ, tiếp cận với văn hóa dân tộc một cách sinh động, hấp dẫn. Thực tế ảo (VR), thực tế tăng cường (AR), mô hình 3D, trình chiếu đa phương tiện, mã QR tương tác... đã giúp cho các hoạt động trưng bày tại Bảo tàng Dân tộc học Việt Nam trở nên sống động hơn, dễ hiểu hơn và thu hút hơn.

Nhờ vào các ứng dụng công nghệ số, bảo tàng không còn là nơi đơn thuần để “xem hiện vật”, mà đã trở thành không gian trải nghiệm đa chiều, nơi người xem có thể "chạm vào lịch sử" thông qua các thiết bị tương tác. Những công nghệ mới không chỉ góp phần làm phong phú nội dung trưng bày mà còn kéo gần khoảng cách giữa quá khứ và hiện tại, giữa văn hóa truyền thống và đời sống hiện đại.

Thông qua công nghệ, những di sản vô hình như truyện dân gian, nghi lễ, âm nhạc truyền thống... cũng được tái hiện một cách chân thực, góp phần giữ gìn những giá trị vốn khó bảo tồn bằng phương pháp vật lý thông thường. Việc chuyển hóa những câu chuyện truyền thống thành các sản phẩm số như video hoạt hình, ứng dụng di động, hoặc game giáo dục không chỉ giúp thu hút sự quan tâm của giới trẻ mà còn là cách hữu hiệu để truyền thông về di sản văn hóa tới công chúng rộng rãi hơn.

Công nghệ cũng đóng vai trò quan trọng trong việc số hóa và lưu trữ tư liệu văn hóa, giúp các nhà nghiên cứu, học sinh, sinh viên và cả du khách quốc tế có thể tiếp cận kho tàng di sản dân tộc một cách thuận tiện, tiết kiệm chi phí và mang tính tương tác cao. Điều này không những góp phần bảo tồn tri thức văn hóa mà còn nâng cao hiệu quả truyền thông trong giáo dục văn hóa – tư tưởng thời đại mới.

II. Gắn kết trải nghiệm công nghệ với giáo dục chính trị tư tưởng

Không chỉ mang ý nghĩa văn hóa, những trải nghiệm công nghệ tại bảo tàng còn là hình thức giáo dục chính trị mềm mại nhưng hiệu quả. Khi người trẻ được khám phá lịch sử, phong tục tập quán của 54 dân tộc thông qua các chuyến tham quan ảo, tương tác thực tế, trò chơi nhập vai hoặc các mô hình giáo dục số hóa, họ không chỉ tiếp thu kiến thức văn hóa mà còn nâng cao nhận thức về lịch sử dân tộc, tinh thần đại đoàn kết, ý thức trách nhiệm trong việc gìn giữ di sản và phát triển đất nước.

Thông qua hình thức giáo dục trải nghiệm, thế hệ trẻ được đặt mình vào vai trò những người kế thừa và gìn giữ bản sắc dân tộc, từ đó củng cố lòng tự hào dân tộc, hình thành lối sống nhân văn, yêu nước và có trách nhiệm với cộng đồng. Các chương trình giáo dục sử dụng công nghệ tại bảo tàng trở thành một phần thiết thực trong việc giáo dục đạo đức, tư tưởng, chính trị cho học sinh – sinh viên.

Những trải nghiệm này khơi gợi lòng tự hào dân tộc, củng cố niềm tin vào sự lãnh đạo của Đảng, giúp thế hệ trẻ nhận thức sâu sắc hơn về vai trò của văn hóa trong sự nghiệp cách mạng. Đồng thời, đây cũng là kênh truyền thông hiện đại và hiệu quả để phản bác các luận điệu xuyên tạc, kích động sai trái từ các thế lực thù địch, bảo vệ nền tảng tư tưởng của Đảng trong bối cảnh thông tin mở hiện nay.

III. Một số hoạt động trải nghiệm tiêu biểu tại Bảo tàng Dân tộc học Việt Nam

Tại Bảo tàng Dân tộc học Việt Nam, hàng loạt hoạt động ứng dụng công nghệ hiện đại đã được triển khai để phục vụ công tác bảo tồn, giáo dục và truyền thông văn hóa. Trình chiếu phim tài liệu tương tác: Các bộ phim tài liệu về lễ hội, phong tục, sinh hoạt của các dân tộc thiểu số được trình chiếu trên màn hình cảm ứng, cho phép người xem chủ động lựa chọn nội dung theo chủ đề quan tâm và tương tác với các tư liệu đi kèm như ảnh, ghi chú, clip minh họa.

Trải nghiệm không gian văn hóa truyền thống bằng công nghệ thực tế ảo (VR): Khách tham quan có thể "bước vào" thế giới của một ngôi nhà sàn người Thái hay một phiên chợ vùng cao hay lễ hội dân gian thông qua thiết bị VR hiện đại. Cảm giác nhập vai này mang lại trải nghiệm chân thực, gợi cảm xúc và khơi dậy sự đồng cảm văn hóa sâu sắc.

Thuyết minh hiện vật qua mã QR: Mỗi hiện vật được gắn mã QR liên kết đến các tư liệu số hóa như video, hình ảnh động, giọng đọc thuyết minh tự động bằng nhiều ngôn ngữ, giúp khách tham quan dễ dàng hiểu được bối cảnh và giá trị của từng hiện vật mà không cần đến người hướng dẫn trực tiếp.

Triển lãm trực tuyến và tham quan ảo 3D: Bảo tàng phát triển nền tảng triển lãm online kết hợp tham quan ảo 3D toàn bộ khuôn viên, giúp người dân ở vùng sâu, vùng xa, người khuyết tật hay khách quốc tế dễ dàng tiếp cận không gian văn hóa đặc sắc của Việt Nam từ xa.

Các trò chơi giáo dục ứng dụng công nghệ: Trò chơi tìm hiểu văn hóa dân tộc qua điện thoại, mô phỏng lễ hội qua màn hình cảm ứng hoặc các cuộc thi tương tác trực tuyến giúp nâng cao nhận thức, gắn kết người trẻ với di sản một cách tự nhiên và hấp dẫn.

Những sáng kiến trên không chỉ gia tăng trải nghiệm cho khách tham quan mà còn mở rộng khả năng tiếp cận di sản đến mọi đối tượng, vùng miền. Đồng thời, đây còn là công cụ hiệu quả trong việc giáo dục chính trị tư tưởng thông qua hình thức trải nghiệm, từ đó lan tỏa tinh thần yêu nước, niềm tự hào dân tộc và ý thức trách nhiệm trong bảo vệ nền tảng tư tưởng của Đảng một cách sâu rộng, thiết thực.

IV. Một số giải pháp

Tăng cường đầu tư cho ứng dụng công nghệ số trong bảo tồn và trưng bày di sản: Cần có chính sách hỗ trợ và ưu tiên đầu tư cho các bảo tàng trong việc phát triển hạ tầng công nghệ, bao gồm phần cứng (thiết bị trình chiếu, VR, hệ thống lưu trữ số) và phần mềm (nội dung số, ứng dụng tương tác, nền tảng trực tuyến). Bên cạnh đó là công tác đào tạo cán bộ có chuyên môn về công nghệ trong lĩnh vực bảo tàng.

Phối hợp giữa các trường học và bảo tàng trong tổ chức các giờ học trải nghiệm văn hóa qua công nghệ: Xây dựng chương trình học tích hợp giữa nhà trường và bảo tàng, đưa học sinh đến tham quan, tham gia các hoạt động trải nghiệm ứng dụng công nghệ. Đây là cách tiếp cận hiệu quả để giáo dục lịch sử, văn hóa và lòng yêu nước một cách tự nhiên và sinh động.

Tổ chức các cuộc thi sáng tạo nội dung số về di sản văn hóa trong giới trẻ: Khuyến khích học sinh, sinh viên sáng tạo sản phẩm truyền thông số như video ngắn, infographic, ứng dụng mini, trò chơi tương tác... nhằm truyền tải giá trị di sản văn hóa. Qua đó, không chỉ phát hiện những ý tưởng mới mẻ mà còn nuôi dưỡng niềm tự hào văn hóa trong thế hệ trẻ.

Mở rộng hợp tác quốc tế để học hỏi mô hình ứng dụng công nghệ trong bảo tàng hiện đại: Tăng cường liên kết với các bảo tàng lớn trên thế giới, tham gia các diễn đàn công nghệ văn hóa quốc tế để học hỏi, tiếp nhận các công nghệ tiên tiến và phương pháp truyền thông sáng tạo, nâng cao vị thế của bảo tàng Việt Nam trên bản đồ văn hóa toàn cầu.

***

Trong thời đại chuyển đổi số, bảo tồn di sản văn hóa không chỉ là nhiệm vụ của ngành văn hóa mà còn là trách nhiệm chính trị sâu sắc. Việc ứng dụng công nghệ hiện đại trong truyền tải các giá trị văn hóa truyền thống là hướng đi cần thiết và hiệu quả, đặc biệt trong việc giáo dục tư tưởng, đạo đức, lối sống cho thế hệ trẻ.

Thông qua các hoạt động trải nghiệm tại Bảo tàng Dân tộc học Việt Nam, những giá trị cốt lõi của văn hóa dân tộc được lan tỏa mạnh mẽ, khẳng định vai trò của văn hóa trong bảo vệ nền tảng tư tưởng của Đảng. Những trải nghiệm đó không chỉ giúp nâng cao nhận thức, khơi dậy lòng tự hào dân tộc, mà còn là phương thức hiệu quả để chống lại sự mai một, xâm nhập văn hóa ngoại lai không phù hợp với thuần phong mỹ tục Việt Nam.

Trong giai đoạn hiện nay, khi các thế lực thù địch không ngừng sử dụng công nghệ để lan truyền thông tin sai lệch, thì việc chủ động sử dụng chính công nghệ để bảo vệ, phát huy di sản văn hóa chính là một hình thức đấu tranh tư tưởng tích cực, góp phần giữ gìn bản sắc dân tộc, tăng cường sức mạnh mềm của quốc gia.

Để đạt được điều đó, rất cần sự chung tay của cả hệ thống chính trị, các nhà hoạch định chính sách, ngành giáo dục, các tổ chức xã hội và toàn thể nhân dân, đặc biệt là giới trẻ. Mỗi hành động nhỏ trong việc gìn giữ và lan tỏa văn hóa dân tộc, từ việc chia sẻ một video về lễ hội truyền thống, tham gia trải nghiệm bảo tàng số, cho đến sáng tạo nội dung số về di sản... đều góp phần bảo vệ nền tảng tư tưởng của Đảng một cách bền vững.

Di sản văn hóa là linh hồn của dân tộc, là biểu tượng cho sự trường tồn và khát vọng độc lập, tự do. Trong dòng chảy số hóa hôm nay, càng cần phải làm sống dậy và lan tỏa những giá trị ấy bằng chính ngôn ngữ, công cụ và sáng tạo của thời đại. Đó chính là con đường thiết thực và bền vững để bảo vệ nền tảng tư tưởng của Đảng trong thời kỳ mới.