Mở đầu

Trong bối cảnh đất nước đang đẩy mạnh toàn diện công cuộc đổi mới, hội nhập quốc tế sâu rộng và cuộc Cách mạng công nghiệp 4.0 đang diễn ra mạnh mẽ, công tác tư tưởng của Đảng đứng trước nhiều thách thức mới. Đối với các cơ quan, tổ chức thuộc Viện Hàn lâm Khoa học xã hội Việt Nam - một cơ quan thuộc Chính phủ với chức năng nghiên cứu những vấn đề cơ bản về khoa học xã hội, cung cấp luận cứ khoa học cho Đảng và Nhà nước - công tác tư tưởng và xử lý vấn đề phát sinh tư tưởng càng có vai trò đặc biệt quan trọng.

Bài viết này tập trung phân tích thực trạng, những thách thức trong công tác tư tưởng và đề xuất các giải pháp nhằm nâng cao hiệu quả xử lý vấn đề phát sinh tư tưởng của đảng viên, viên chức, người lao động tại các cơ quan, tổ chức thuộc Viện Hàn lâm Khoa học xã hội Việt Nam trong giai đoạn hiện nay.

 I. Cơ sở lý luận về công tác tư tưởng và xử lý vấn đề phát sinh tư tưởng

 1. Khái niệm và vai trò của công tác tư tưởng

Công tác tư tưởng của Đảng là hoạt động có mục đích của Đảng trong việc xác lập, phát triển, truyền bá hệ tư tưởng; đường lối, chủ trương của Đảng, chính sách và pháp luật của Nhà nước đến với cán bộ, đảng viên và quần chúng nhân dân. Công tác tư tưởng là một bộ phận cốt lõi của công tác xây dựng Đảng, có vai trò hết sức quan trọng trong việc tạo ra sự thống nhất về tư tưởng, chính trị và hành động trong toàn Đảng.

Công tác tư tưởng của Đảng gồm ba bộ phận chủ yếu: công tác lý luận, công tác tuyên truyền và cổ động, công tác văn hóa - văn nghệ. Mỗi bộ phận có vị trí, vai trò và nhiệm vụ riêng nhưng có mối quan hệ gắn bó chặt chẽ với nhau, tạo thành một chỉnh thể thống nhất.

 2. Đặc điểm của đội ngũ đảng viên, viên chức, người lao động ở các cơ quan, tổ chức thuộc Viện Hàn lâm Khoa học xã hội Việt Nam

Đội ngũ đảng viên, viên chức, người lao động ở các cơ quan, tổ chức thuộc Viện Hàn lâm Khoa học xã hội Việt Nam có những đặc điểm riêng biệt:

- Đây là đội ngũ lao động trí óc, có trình độ chuyên môn cao, thường xuyên tiếp xúc với các học thuyết, tư tưởng đa dạng trong nước và quốc tế.

- Họ có khả năng tư duy độc lập, tư duy phản biện cao, có xu hướng phân tích, đánh giá các vấn đề một cách khoa học, toàn diện.

- Đặc thù công việc nghiên cứu khoa học xã hội đòi hỏi tính sáng tạo, tư duy mở, tiếp cận với nhiều luồng tư tưởng khác nhau.

- Người lao động trí óc dễ có những tư tưởng chấp nhận các suy nghĩ mới, dễ bị chi phối bởi thông tin nghề nghiệp, đồng thời cũng dễ bị ảnh hưởng bởi các luồng tư tưởng từ bên ngoài.

3. Khái niệm và nguyên nhân của các vấn đề phát sinh tư tưởng

Vấn đề phát sinh tư tưởng là những biểu hiện lệch lạc trong nhận thức, tư tưởng, quan điểm chính trị, đạo đức, lối sống của cán bộ, đảng viên, viên chức, người lao động so với đường lối, chủ trương của Đảng, chính sách, pháp luật của Nhà nước.

Những vấn đề tư tưởng thường nảy sinh từ các vấn đề thực tế phát sinh trong đời sống chính trị, kinh tế, văn hóa, xã hội. Hiện tượng phai nhạt lý tưởng cách mạng, sa sút phẩm chất đạo đức, tệ quan liêu, tham nhũng, lãng phí, chủ nghĩa cá nhân, tư tưởng cơ hội, thực dụng là những biểu hiện phổ biến của vấn đề phát sinh tư tưởng.

Nguyên nhân của các vấn đề phát sinh tư tưởng rất đa dạng, có thể do:

- Tác động của kinh tế thị trường và hội nhập quốc tế;

- Sự chuyển biến phức tạp của tình hình thế giới và khu vực;

- Sự tấn công của các thế lực thù địch trên mặt trận tư tưởng;

- Sự bùng nổ thông tin, nhất là thông tin sai sự thật, thông tin thiếu kiểm chứng trên internet và mạng xã hội;

- Những hạn chế, khuyết điểm trong công tác lãnh đạo, quản lý;

- Những khó khăn trong đời sống, công tác của cán bộ, đảng viên.

 II. Thực trạng công tác tư tưởng và vấn đề phát sinh tư tưởng của đảng viên, viên chức, người lao động ở các cơ quan, tổ chức thuộc Viện Hàn lâm Khoa học xã hội Việt Nam hiện nay

 1. Những kết quả đạt được trong công tác tư tưởng

Trong những năm qua, công tác tư tưởng tại các cơ quan, tổ chức thuộc Viện Hàn lâm Khoa học xã hội Việt Nam đã đạt được những kết quả đáng ghi nhận:

- Việc học tập, quán triệt các Nghị quyết, Chỉ thị của Đảng được triển khai nghiêm túc, kịp thời, góp phần nâng cao nhận thức chính trị, tư tưởng cho đội ngũ

đảng viên, viên chức, người lao động.

- Công tác giáo dục chính trị tư tưởng được chú trọng, đổi mới cả về nội dung và phương thức, phù hợp với đặc thù của đội ngũ lao động trí thức.

- Công tác tuyên truyền, phổ biến chủ trương, đường lối của Đảng, chính sách, pháp luật của Nhà nước được thực hiện thường xuyên, liên tục, đa dạng hóa hình thức.

- Hoạt động nắm bắt, dự báo tình hình tư tưởng được quan tâm, kịp thời phát hiện và xử lý những vấn đề phát sinh.

- Công tác đấu tranh phản bác các quan điểm sai trái, thù địch được đẩy mạnh, góp phần bảo vệ nền tảng tư tưởng của Đảng.

2. Những vấn đề phát sinh tư tưởng chủ yếu

Tuy nhiên, công tác tư tưởng và xử lý vấn đề phát sinh tư tưởng của đảng viên, viên chức, người lao động ở các cơ quan, tổ chức thuộc Viện Hàn lâm Khoa học xã hội Việt Nam vẫn còn những hạn chế, tồn tại. Một số vấn đề phát sinh tư tưởng chủ yếu được thể hiện qua các biểu hiện sau:

a) Về tư tưởng chính trị

- Một bộ phận cán bộ, đảng viên, viên chức có biểu hiện phai nhạt lý tưởng cách mạng, dao động, giảm sút niềm tin vào mục tiêu độc lập dân tộc và chủ nghĩa xã hội.

- Hiện tượng mơ hồ, hoài nghi về con đường đi lên chủ nghĩa xã hội và sự lãnh đạo của Đảng trong một bộ phận không nhỏ.

- Không kiên định lập trường, thiếu bản lĩnh trước sức ép của các quan điểm sai trái, luận điệu xuyên tạc.

- Thiếu ý thức cảnh giác trước âm mưu "diễn biến hòa bình" của các thế lực thù địch.

b) Về đạo đức, lối sống

- Biểu hiện suy thoái về đạo đức, lối sống: cá nhân chủ nghĩa, thực dụng, vụ lợi.

- Sống thiếu trách nhiệm, vô cảm trước những vấn đề bức xúc của xã hội.

- Lối sống xa hoa, thiếu lành mạnh, xa rời truyền thống văn hóa tốt đẹp của dân tộc.

- Quan liêu, xa rời thực tiễn, thiếu gắn bó với nhân dân.

c) Về ý thức tổ chức kỷ luật

- Thiếu ý thức tổ chức kỷ luật, không tự giác chấp hành nguyên tắc của Đảng.

- Nói không đi đôi với làm, nói một đằng làm một nẻo.

- Né tránh trách nhiệm, đùn đẩy công việc.

- Thiếu ý thức phê bình và tự phê bình, nể nang, né tránh, ngại va chạm.

d) Trong thực hiện nhiệm vụ chuyên môn

- Chạy theo thành tích, làm việc cầm chừng, thiếu trách nhiệm.

- Thiếu tinh thần đổi mới, sáng tạo trong nghiên cứu khoa học.

- Tâm lý ngại khó, ngại khổ, thiếu nhiệt huyết trong công việc.

- Không cập nhật kiến thức, thiếu tinh thần học hỏi, nâng cao trình độ chuyên môn.

3. Nguyên nhân của những vấn đề phát sinh tư tưởng

 a) Nguyên nhân khách quan

- Tác động của nền kinh tế thị trường với những mặt trái của nó.

- Hội nhập quốc tế sâu rộng dẫn đến sự du nhập của nhiều luồng tư tưởng, văn hóa khác nhau.

- Sự phát triển mạnh mẽ của công nghệ thông tin, internet và mạng xã hội làm cho thông tin đa chiều, phức tạp, khó kiểm soát.

- Sự chống phá quyết liệt của các thế lực thù địch trên mặt trận tư tưởng, văn hóa.

- Đặc thù của lao động nghiên cứu khoa học xã hội đòi hỏi tư duy mở, tiếp cận với nhiều luồng tư tưởng khác nhau.

b) Nguyên nhân chủ quan

- Công tác giáo dục chính trị tư tưởng có lúc, có nơi còn hình thức, chưa đi vào chiều sâu.

- Phương thức tuyên truyền, giáo dục chưa phong phú, đa dạng, chưa phù hợp với đặc thù của đội ngũ lao động trí thức.

- Công tác nắm bắt, dự báo tình hình tư tưởng chưa kịp thời, chưa sát thực tế.

- Việc đấu tranh phản bác các quan điểm sai trái, thù địch còn bị động, hiệu quả chưa cao.

- Thiếu sự quan tâm, đầu tư thỏa đáng cho công tác tư tưởng.

- Đời sống vật chất, tinh thần của một bộ phận cán bộ, đảng viên, viên chức còn khó khăn.

III. Những thách thức đối với công tác tư tưởng và xử lý vấn đề phát sinh tư tưởng trong thời gian tới

1. Thách thức từ quá trình toàn cầu hóa và hội nhập quốc tế

- Sự xâm nhập của các giá trị, tư tưởng, lối sống phương Tây không phù hợp với truyền thống văn hóa dân tộc và định hướng XHCN.

- Sự cạnh tranh gay gắt về ý thức hệ, tư tưởng, lý luận giữa các hệ thống chính trị khác nhau.

- Nguy cơ "tự diễn biến", "tự chuyển hóa" trong nội bộ ngày càng phức tạp.

2. Thách thức từ cuộc Cách mạng công nghiệp 4.0

- Sự bùng nổ thông tin, đặc biệt là thông tin trên internet và mạng xã hội, làm cho việc kiểm soát, định hướng thông tin ngày càng khó khăn.

- Sự xuất hiện của trí tuệ nhân tạo (AI) và các công nghệ tiên tiến tạo ra những thông tin giả mạo, tin giả có độ chân thực cao.

- Không gian mạng trở thành "chiến trường" mới của cuộc đấu tranh tư tưởng.

3. Thách thức từ nội bộ

- Nguy cơ suy thoái về tư tưởng chính trị, đạo đức, lối sống trong một bộ phận cán bộ, đảng viên.

- Tâm lý ngại đụng chạm, né tránh trong đấu tranh tự phê bình và phê bình.

- Khoảng cách giữa lý luận và thực tiễn ngày càng rõ nét.

- Nhu cầu bảo đảm đời sống vật chất và tinh thần ngày càng cao của đội ngũ trí thức.

4. Thách thức đặc thù đối với Viện Hàn lâm Khoa học xã hội Việt Nam

- Đặc điểm của đội ngũ lao động trí thức với tư duy độc lập, phản biện cao.

- Yêu cầu đổi mới tư duy lý luận, phương pháp nghiên cứu để bắt kịp xu hướng phát triển của khoa học thế giới.

- Áp lực từ việc tinh gọn bộ máy, cơ cấu lại tổ chức theo Nghị định mới về chức năng, nhiệm vụ, quyền hạn và cơ cấu tổ chức của Viện Hàn lâm Khoa học xã hội Việt Nam.

- Sự cạnh tranh về nguồn lực, nhân tài giữa các tổ chức nghiên cứu trong và ngoài nước.

IV. Một số giải pháp nâng cao hiệu quả công tác tư tưởng và xử lý vấn đề phát sinh tư tưởng của đảng viên, viên chức, người lao động ở các cơ quan, tổ chức thuộc Viện Hàn lâm Khoa học xã hội Việt Nam giai đoạn hiện nay

1. Đổi mới mạnh mẽ nội dung, phương thức công tác tư tưởng

- Đổi mới nội dung, phương thức tuyên truyền, giáo dục chính trị tư tưởng theo hướng thiết thực, hiệu quả, phù hợp với đặc thù của đội ngũ trí thức.

- Tăng cường ứng dụng công nghệ thông tin, các phương tiện truyền thông hiện đại trong công tác tư tưởng.

- Chú trọng phân tích, đánh giá và định hướng dư luận xã hội, nhất là trên không gian mạng.

- Tổ chức các diễn đàn, hội thảo, tọa đàm khoa học về các vấn đề lý luận và thực tiễn đang đặt ra, tạo môi trường trao đổi, thảo luận, tranh luận lành mạnh.

2. Nâng cao chất lượng nắm bắt, dự báo và xử lý vấn đề phát sinh tư tưởng

- Xây dựng và hoàn thiện cơ chế nắm bắt, dự báo tình hình tư tưởng của cán bộ, đảng viên, viên chức, người lao động.

- Thường xuyên tổ chức các cuộc khảo sát, điều tra xã hội học về tình hình tư tưởng.

- Phát huy vai trò của các tổ chức quần chúng trong việc nắm bắt tình hình tư tưởng.

- Chủ động phát hiện sớm và xử lý kịp thời các vấn đề phát sinh tư tưởng.

- Tăng cường đối thoại trực tiếp với cán bộ, đảng viên, viên chức, người lao động để nắm bắt tâm tư, nguyện vọng và giải quyết kịp thời những vướng mắc.

 3. Đẩy mạnh công tác đấu tranh phản bác các quan điểm sai trái, thù địch

- Nâng cao nhận thức, trách nhiệm của cấp ủy, tổ chức đảng, cán bộ, đảng viên về công tác bảo vệ nền tảng tư tưởng của Đảng.

- Xây dựng đội ngũ chuyên gia, cộng tác viên tham gia đấu tranh phản bác các quan điểm sai trái, thù địch.

- Tăng cường nghiên cứu, phát triển lý luận về chủ nghĩa Mác - Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh và đường lối cách mạng của Đảng.

- Áp dụng biện pháp khoa học - kỹ thuật để nhận diện, đấu tranh và xử lý kịp thời thông tin vu khống, xuyên tạc, nội dung xấu, độc trên không gian mạng.

- Phát huy vai trò của các cơ quan báo chí, truyền thông trong đấu tranh phản bác các quan điểm sai trái, thù địch.

4. Chú trọng công tác xây dựng Đảng về chính trị, tư tưởng, đạo đức

- Tăng cường giáo dục, rèn luyện phẩm chất chính trị, đạo đức cách mạng, lối sống văn hóa cho cán bộ, đảng viên.

- Đẩy mạnh học tập và làm theo tư tưởng, đạo đức, phong cách Hồ Chí Minh.

- Thực hiện nghiêm túc nguyên tắc tập trung dân chủ, tự phê bình và phê bình.

- Kiên quyết đấu tranh chống chủ nghĩa cá nhân, quan liêu, tham nhũng, lãng phí.

- Xây dựng và thực hiện nghiêm túc quy chế làm việc, quy chế văn hóa công sở, đạo đức công vụ.

5. Xây dựng môi trường văn hóa lành mạnh trong các cơ quan, tổ chức

- Xây dựng môi trường văn hóa công sở lành mạnh, dân chủ, đoàn kết.

- Tổ chức các hoạt động văn hóa, văn nghệ, thể dục thể thao phù hợp với đặc thù của đội ngũ trí thức.

- Phát huy truyền thống tốt đẹp, xây dựng bản sắc văn hóa riêng của Viện Hàn lâm Khoa học xã hội Việt Nam.

- Tôn vinh, khen thưởng kịp thời những điển hình tiên tiến, những tấm gương người tốt, việc tốt.

6. Tăng cường phối hợp giữa các cấp ủy, tổ chức đảng với các tổ chức quần chúng

- Phát huy vai trò của các tổ chức đoàn thể (Công đoàn, Đoàn Thanh niên, Hội Cựu chiến binh...) trong công tác tư tưởng.

- Tăng cường sự phối hợp giữa các cấp ủy, tổ chức đảng với các đơn vị chức năng trong việc nắm bắt, xử lý các vấn đề phát sinh tư tưởng.

- Xây dựng cơ chế phối hợp chặt chẽ, thường xuyên giữa các cơ quan, tổ chức trong Viện Hàn lâm Khoa học xã hội Việt Nam.

7. Quan tâm cải thiện đời sống vật chất, tinh thần của đội ngũ đảng viên, viên chức, người lao động

- Thực hiện đầy đủ, kịp thời các chế độ, chính sách đối với cán bộ, đảng viên, viên chức, người lao động.

- Quan tâm tạo điều kiện thuận lợi về cơ sở vật chất, trang thiết bị, môi trường làm việc.

- Tổ chức các hoạt động chăm lo đời sống tinh thần, nâng cao sức khỏe thể chất và tinh thần.

- Kịp thời động viên, khích lệ tinh thần của đội ngũ cán bộ, đảng viên, viên chức, người lao động.

8. Nâng cao hiệu quả công tác kiểm tra, giám sát việc thực hiện nhiệm vụ chính trị và rèn luyện tư tưởng, đạo đức

- Tăng cường công tác kiểm tra, giám sát việc thực hiện các nghị quyết, chỉ thị của Đảng.

- Đẩy mạnh tự kiểm tra, tự giám sát trong các tổ chức đảng và đảng viên.

- Xử lý nghiêm những biểu hiện suy thoái về tư tưởng chính trị, đạo đức, lối sống.

- Phát huy vai trò giám sát của các tổ chức quần chúng và của nhân dân.

Kết luận

Công tác tư tưởng và xử lý vấn đề phát sinh tư tưởng của đảng viên, viên chức, người lao động ở các cơ quan, tổ chức thuộc Viện Hàn lâm Khoa học xã hội Việt Nam có vai trò đặc biệt quan trọng trong giai đoạn hiện nay. Để nâng cao hiệu quả công tác này, cần có sự quan tâm, chỉ đạo sát sao của các cấp ủy, tổ chức đảng, sự phối hợp chặt chẽ giữa các cơ quan, tổ chức, và sự tham gia tích cực của toàn thể đảng viên, viên chức, người lao động.

Những giải pháp nêu trên cần được triển khai đồng bộ, có trọng tâm, trọng điểm, phù hợp với đặc thù của Viện Hàn lâm Khoa học xã hội Việt Nam. Việc xử lý các vấn đề phát sinh tư tưởng cần được thực hiện kịp thời, dứt điểm, đúng nguyên tắc, đảm bảo tính giáo dục, thuyết phục cao.

Trong bối cảnh đất nước đẩy mạnh toàn diện công cuộc đổi mới, hội nhập quốc tế sâu rộng và cuộc Cách mạng công nghiệp 4.0 đang diễn ra mạnh mẽ, việc nâng cao hiệu quả công tác tư tưởng và xử lý vấn đề phát sinh tư tưởng là yêu cầu cấp thiết, góp phần xây dựng đội ngũ cán bộ, đảng viên, viên chức, người lao động của Viện Hàn lâm Khoa học xã hội Việt Nam có bản lĩnh chính trị vững vàng, đạo đức trong sáng, lối sống lành mạnh, tinh thông nghiệp vụ, đáp ứng yêu cầu nhiệm vụ trong tình hình mới.