Được thừa hưởng truyền thống hiếu học của gia tộc Đặng Vũ, sau khi tốt nghiệp tú tài trường Bonnal (Ngô Quyền-Hải Phòng) từ thời thuộc Pháp, Giáo sư đã bền bỉ nghiên cứu văn hóa Đông-Tây, từ cổ đại đến hiện đại. Năm 1935, ông về Hà Nội dạy học và đi theo cách mạng. Với vốn kiến thức được tích lũy trong suốt cuộc đời, ông trở thành một nhà nghiên cứu văn hóa lớn. Cuộc đời cách mạng và công tác của Giáo sư Vũ Khiêu phần lớn gắn bó với Hà Nội. Giáo sư Vũ Khiêu được nhiều người phong là nhà Nho cuối cùng của Việt Nam.

Sau hòa bình năm 1954, ông từng đảm nhiệm các chức vụ Giám đốc Sở Văn hoá khu 10 tại Việt Bắc, sau ông chuyển sang làm nghiên cứu xã hội học và văn hóa. Ông chính là người sáng lập và gây dựng ngành xã hội học cho Việt Nam, là người xây dựng, tổ chức bộ phận Mỹ học đầu tiên ở Việt Nam và là một học giả nghiên cứu về văn hóa Việt Nam, Viện trưởng đầu tiên của Viện Xã hội học Việt Nam, nguyên Phó Giám đốc Thông tấn xã Việt Nam (TTXVN), nguyên Phó Chủ nhiệm Ủy ban Khoa học xã hội (nay là Viện Khoa học xã hội Việt Nam).

Ông còn là một trong những người được phong hàm giáo sư đầu tiên ở Việt Nam, đã xuất bản hàng trăm cuốn sách viết chung và riêng, ở nhiều lĩnh vực: triết học, đạo đức học, văn học, nghệ thuật, văn hóa, xã hội, nghiên cứu và giới thiệu thơ văn, viết về các danh nhân, nhà văn hóa, nhà văn Việt Nam như: Nguyễn Trãi, Cao Bá Quát, Ngô Thì Nhậm, Nguyễn Đình Chiểu...

Giáo sư Vũ Khiêu đã viết và xuất bản hàng trăm tác phẩm, công trình khoa học. Nhiều tác phẩm tiêu biểu như "Đẹp" (1963), "Anh hùng và Nghệ sỹ" (1972), "Cách mạng và Nghệ thuật" (1979); đặc biệt nhất là công trình khoa học đồ sộ có giá trị với bộ sách 3 tập, dày gần 1.500 trang “Bàn về văn hiến Việt Nam”… Ông là Chủ tịch Hội đồng biên soạn tổng tập Ngàn năm văn hiến Thăng Long, tham gia biên soạn bộ Bách khoa thư Hà Nội, trực tiếp thực hiện tác phẩm Lịch sử khoa học xã hội và nhân văn thành phố Hà Nội...

Là học giả uyên bác về văn hóa Đông-Tây, Giáo sư đã biên soạn và xuất bản nhiều tác phẩm quan trọng về văn hóa và lịch sử có giá trị và ý nghĩa to lớn không chỉ cho ngày nay mà cho cả mãi mãi về sau. Với những công trình khoa học giá trị này sẽ giúp người đọc có thể có một cái nhìn tổng quát và toàn diện về tiến trình phát triển của lịch sử dựng nước và giữ nước của dân tộc ta. Khởi đầu từ cách mạng tháng 8/1945, văn hóa Việt Nam đã đi vào giai đoạn phát triển mới - một nền văn hóa độc lập và tự chủ.

Giáo sư đã dành nhiều tâm huyết để khái quát về nền văn hiến của Việt Nam từ xưa đến nay với những vấn đề cốt lõi như chủ nghĩa nhân đạo, quan niệm về đạo đức, lối sống, những ảnh hưởng của nho giáo đối với tư tưởng và đời sống của cộng đồng và nhất là quan niệm về đạo đức và tư tưởng của Hồ Chí Minh trong sự nghiệp cách mạng và đổi mới của dân tộc. Ông đã nêu ra và dự báo những thách thức của thời đại những vấn đề nội sinh và ngoại sinh của một nền văn hóa trước thế giới mở rộng bản lĩnh và tài năng của những con người Việt Nam hôm nay sẽ được chứng tỏ bằng sự tin tưởng và phấn đấu. Trên nền của chủ nghĩa Marx-Lenin và tư tưởng Hồ Chí Minh, những con người Việt Nam mới hôm nay sẽ tiếp bước cha ông xây dựng một nền văn hóa mới tiên tiến đậm đà bản sắc dân tộc.

Văn thơ của ông chuẩn niêm luật, lại đầy bứt phá, vừa sang trọng, uy nghiêm, vừa dồi dào sức sống, lịch sử sống động, đọc lên thấy tiếng Việt thật đẹp và cuốn hút. Anh hùng chiến tích, truyền thống văn hiến nghìn năm, những trang sử vàng, những kết tinh văn chương đẹp đẽ toả ra từ hồn cốt của một nhân sĩ yêu nước nồng nàn, lan toả đến mọi tầng lớp nhân dân...

Với những cống hiến lớn lao và đặc biệt xuất sắc cho đất nước, Giáo sư Vũ Khiêu đã vinh dự được Nhà nước trao tặng Giải thưởng Hồ Chí Minh (năm 1995), phong tặng Danh hiệu Anh hùng Lao động thời kỳ đổi mới (năm 2000); Huân chương Độc lập hạng Nhất (năm 2006), được nhận danh hiệu Công dân ưu tú của Thủ đô Hà Nội (năm 2010) và nhiều phần thưởng cao quý khác…

Cuộc đời chiến đấu, lao động sáng tạo và cống hiến xuất sắc của Giáo sư Vũ Khiêu là tấm gương truyền cảm hứng về lòng yêu nước, yêu văn hóa dân tộc về tinh thần trách nhiệm, năng lượng sống và niềm tin hướng tới tương lai.

Sự ra đi của Giáo sư, Anh hùng Lao động Vũ Khiêu là nỗi mất mát to lớn của ngành khoa học xã hội cũng như nền văn chương nước nhà, ông hưởng thọ 106 tuổi.

Cán bộ công chức viên chức và người lao động Viện Hàn lâm Khoa học xã hội Việt Nam xin kính cẩn, vĩnh biệt Giáo sư!

Ban Biên tập