Đến dự và khai mạc Hội thảo có PGS.TS Tạ Minh Tuấn, Phó Chủ tịch Viện Hàn lâm. Các diễn giả tiêu biểu tham gia trình bày gồm: PGS.TS Võ Xuân Vinh – Viện trưởng Viện Sử học; Đại sứ, TS. Tôn Sinh Thành – giảng viên cao cấp Học viện Ngoại giao; PGS.TSKH Trần Khánh – nguyên Tổng Biên tập Tạp chí Nghiên cứu Đông Nam Á; TS. Trần Ngọc Dũng – Học viện Chính trị Quốc gia Hồ Chí Minh; PGS.TS Dương Văn Huy – Viện Nghiên cứu Châu Á – Thái Bình Dương.

Bên cạnh đó, Hội thảo còn có sự tham dự của các khách mời gồm: nguyên Đại sứ Việt Nam tại Indonesia Nguyễn Đăng Quang; nguyên Đại sứ Việt Nam tại Thái Lan, TS. Phan Chí Thành; Đại tá Bùi Xuân Anh – Phó Viện trưởng Viện Nghiên cứu Quan hệ Quốc tế, Bộ Quốc phòng; PGS.TS Lê Bộ Lĩnh – nguyên Phó Chủ nhiệm Ủy ban Đối ngoại Quốc hội; PGS.TS Nguyễn Sĩ Tuấn – nguyên Viện trưởng Viện Nghiên cứu Đông Nam Á; Cùng đông đảo lãnh đạo, nhà khoa học, chuyên gia đến từ Đại học Quốc gia Hà Nội, Đại học Sư phạm Hà Nội và các viện nghiên cứu khối quốc tế trực thuộc Viện Hàn lâm.

Phát biểu khai mạc, PGS.TS Tạ Minh Tuấn nhấn mạnh ý nghĩa lịch sử của sự kiện Việt Nam chính thức trở thành thành viên ASEAN vào ngày 28/7/1995, một quyết định chiến lược thể hiện tầm nhìn dài hạn của Đảng và Nhà nước trong quá trình hội nhập khu vực và quốc tế. Trải qua 30 năm, Việt Nam đã khẳng định vai trò là một thành viên chủ động, tích cực và có trách nhiệm, đóng góp thiết thực vào tiến trình xây dựng Cộng đồng ASEAN cũng như vào việc duy trì hòa bình, ổn định và phát triển trong khu vực.

Với 04 tham luận được trình bày trực tiếp cùng nhiều ý kiến trao đổi sâu sắc từ các tác giả và chuyên gia tham dự, Hội thảo đã diễn ra trong không khí khoa học, cởi mở và giàu tính học thuật. Các nội dung thảo luận đã cung cấp nhiều luận cứ quan trọng, gợi mở chính sách thiết thực cho công tác nghiên cứu và triển khai chính sách đối ngoại của Việt Nam trong bối cảnh hội nhập sâu rộng và chuyển đổi toàn diện hiện nay. Các tham luận tại Hội thảo nhấn mạnh, 30 năm tham gia ASEAN là hành trình ghi dấu những đóng góp tích cực hiệu quả và ngày càng chủ động của Việt Nam trong tiến trình xây dựng Cộng đồng ASEAN. Trên phương diện chính trị – an ninh, Việt Nam đã thể hiện vai trò tích cực trong thúc đẩy đối thoại, xây dựng lòng tin chiến lược và tham gia hiệu quả vào các cơ chế hợp tác khu vực như Diễn đàn Khu vực ASEAN (ARF), Hội nghị cấp cao Đông Á (EAS), Hội nghị Bộ trưởng Quốc phòng ASEAN mở rộng (ADMM+). Đặc biệt, việc ba lần đảm nhiệm vai trò Chủ tịch ASEAN, trong đó có năm 2020 giữa bối cảnh đại dịch COVID-19, đã cho thấy năng lực điều phối và bản lĩnh đối ngoại của Việt Nam trong điều kiện khó khăn.

Trong lĩnh vực kinh tế – thương mại, Việt Nam đã tận dụng hiệu quả các hiệp định trong khuôn khổ ASEAN như AFTA, RCEP và nhiều cơ chế hợp tác khác để thúc đẩy thương mại, thu hút đầu tư với các nước trong khu vực. ASEAN hiện là một trong những đối tác kinh tế hàng đầu của Việt Nam, với kim ngạch thương mại hai chiều đạt hàng trăm tỷ USD mỗi năm, đóng góp tích cực vào tăng trưởng kinh tế và hội nhập sâu rộng vào chuỗi giá trị toàn cầu.

Đáng chú ý, Việt Nam luôn là thành viên tích cực trong tiến trình xây dựng Cộng đồng ASEAN trên cả ba trụ cột: Chính trị – An ninh, Kinh tế và Văn hóa – Xã hội. Các đại biểu tại hội thảo đánh giá cao tinh thần chủ động, trách nhiệm và cam kết mạnh mẽ của Việt Nam, đặc biệt là những sáng kiến thực chất nhằm tăng cường đoàn kết nội khối, nâng cao vai trò trung tâm của ASEAN trong cấu trúc khu vực đang định hình.

Một trong những nội dung trọng tâm của hội thảo là đánh giá vai trò trung tâm của ASEAN và những thách thức hiện nay. PGS.TS Dương Văn Huy khẳng định, vai trò trung tâm của ASEAN không phải là một điều đương nhiên, mà là kết quả của quá trình kiên trì củng cố đoàn kết và tăng cường năng lực tự lực tự cường nội khối. Trong tiến trình đó, Việt Nam đã thể hiện vai trò tiên phong trong việc bảo vệ nguyên tắc này, không chỉ tại các diễn đàn chính thức mà cả trong các hoạt động ngoại giao song phương, đa phương với các đối tác chiến lược. Theo PGS.TS Võ Xuân Vinh, việc trở thành thành viên ASEAN đã mở ra cho Việt Nam cơ hội lớn để mở rộng quan hệ đối ngoại, đa dạng hóa đối tác, từ đó nâng cao năng lực hội nhập kinh tế toàn cầu.

TS. Trần Ngọc Dũng lưu ý, trong bối cảnh cạnh tranh chiến lược giữa các nước lớn ngày càng gay gắt, sự khác biệt về lợi ích trong nội khối vẫn hiện hữu, trong khi các thách thức an ninh phi truyền thống như biến đổi khí hậu, dịch bệnh, an ninh lương thực – năng lượng ngày càng phức tạp, ASEAN cần nâng cao hơn nữa khả năng thích ứng và phản ứng. Với tư cách là một thành viên tích cực, Việt Nam cần phát huy nguyên tắc “cùng có lợi” và tăng cường năng lực tự chủ chiến lược, đồng thời nâng cao năng lực tự chủ chiến lược để phối hợp hiệu quả hơn với các nước thành viên và các đối tác ngoài khối.

Hội thảo cũng dành nhiều thời gian thảo luận về tầm nhìn ASEAN 2045, được thông qua tại Hội nghị cấp cao ASEAN lần thứ 46 tại Malaysia tháng 5 vừa qua. Theo đó, ASEAN hướng tới xây dựng một cộng đồng vững mạnh, tự cường, sáng tạo, lấy người dân làm trung tâm và tiếp tục giữ vai trò trung tâm trong khu vực. Hội thảo đã thảo luận về những xu hướng chính trị, kinh tế, khoa học - công nghệ và an ninh đang tác động sâu sắc đến tiến trình phát triển của ASEAN trong 20 năm tới; cơ hội và thách thức trong xây dựng ASEAN trở thành cộng đồng liên mạch, bền vững, đổi mới sáng tạo, có khả năng thích ứng và phản ứng nhanh với các biến động khu vực, toàn cầu; các vấn đề an ninh phi truyền thống như biến đổi khí hậu, dịch bệnh, khủng hoảng lương thực – năng lượng, chuyển đổi số và chuyển đổi xanh trong ASEAN; và vai trò của ASEAN trong cân bằng quan hệ với các đối tác lớn trong khu vực, ứng xử với cạnh tranh chiến lược giữa các nước lớn.

Trong giai đoạn tới, Việt Nam cần tiếp tục chủ động, tích cực tham gia vào tiến trình xây dựng ASEAN, gắn kết tiến trình hội nhập khu vực với lợi ích quốc gia, phát huy vai trò thành viên trách nhiệm, đóng góp tích cực vào củng cố đoàn kết, đồng thuận, nâng cao vai trò trung tâm của ASEAN.

Kết thúc Hội thảo, các đại biểu thống nhất đánh giá: Việt Nam đã khẳng định năng lực, vai trò và bản lĩnh chính trị trong suốt hành trình 30 năm đồng hành cùng ASEAN. Từ một thành viên mới năm 1995, Việt Nam đã vươn mình trở thành lực lượng quan trọng của quá trình hội nhập, củng cố đoàn kết và phát triển bền vững trong khu vực. Trong thời gian tới, Việt Nam cần tiếp tục giữ vững tinh thần trách nhiệm, chủ động thúc đẩy hợp tác nội khối, đóng góp thiết thực vào nỗ lực xây dựng một ASEAN tự cường, thống nhất và phát triển bền vững./.