Nội dung:

Văn kiện Đại hội XIII của Đảng Cộng sản Việt Nam (tháng 1 năm 2021) đã khẳng định: “khoa học xã hội và nhân văn, khoa học lý luận chính trị đã góp phần tích cực cung cấp luận cứ cho việc xây dựng đường lối, chính sách; bảo vệ, phát triển nền tảng tư tưởng của Đảng; xây dựng, phát triển kinh tế, văn hoá, xã hội, con người Việt Nam và bảo vệ Tổ quốc”[1].

Sau Đại hội VI, bắt đầu từ Kế hoạch 5 năm 1991-1995, lần đầu tiên Nhà nước hình thành hệ thống các chương trình, đề tài cấp nhà nước về KHXH&NV. Từ xuất phát điểm đó, qua từng thời kỳ, để phục vụ mục tiêu, chiến lược phát triển đất nước, Viện Hàn lâm Khoa học xã hội Việt Nam đã chủ trì, triển khai nhiều chương trình, đề tài nghiên cứu cấp nhà nước; nhiều chương trình trọng điểm cấp bộ cùng hệ các đề tài nghiên cứu cấp bộ; nhiều dự án điều tra kinh tế - xã hội.

Những thành tựu, đóng góp chủ yếu của các công trình nghiên cứu KHXH&NV do các thế hệ nhà khoa học, nhà nghiên cứu của Viện Hàn lâm Khoa học xã hội Việt Nam thực hiện trong suốt 72 năm qua đã được ghi nhận với 20 công trình, cụm công trình được giải thưởng Hồ Chí Minh, 28 giải thưởng Nhà nước, được thể hiện trong các văn kiện Đại hội Đảng, các Nghị quyết của Đảng, Chiến lược và chính sách phát triển của quốc gia qua các thời kỳ. Có thể tóm lược những thành tựu, đóng góp chủ yếu theo các hướng nghiên cứu chính[2]:

Một là, cung cấp luận cứ khoa học về xây dựng chủ nghĩa xã hội và con đường đi lên chủ nghĩa xã hội, có ý nghĩa cách mạng và đóng góp quan trọng trong thay đổi tư duy, nhận thức và tác động đến tiến trình chuyển đổi phương thức phát triển đất nước.

Hai là, cung cấp luận cứ khoa học về xây dựng nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa, hệ thống chính trị và nền dân chủ xã hội chủ nghĩa, góp phần củng cố các nền móng cho sự phát triển ổn định và bền vững, bảo vệ nền tảng tư tưởng của Đảng, lấy ổn định thể chế chính trị làm nền tảng phát triển đất nước, xây dựng nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa trong bối cảnh Việt Nam hội nhập quốc tế ngày càng sâu rộng.

Ba là, cung cấp luận cứ khoa học và tư vấn chính sách về đổi mới mô hình tăng trưởng, hoạch định đường lối, chủ trương, chiến lược và chính sách phát triển kinh tế ở phạm vi rộng, có tính dài hạn, ở tầm vĩ mô.

Bốn là, cung cấp luận cứ khoa học và tư vấn chính sách góp phần bảo tồn, phát huy và phát triển giá trị và bản sắc dân tộc; phát triển con người và xã hội Việt Nam văn minh, hiện đại.

Năm là, cung cấp luận cứ khoa học và thực tiễn khẳng định khối đại đoàn kết dân tộc, giải quyết các vấn đề dân tộc, tôn giáo, an sinh xã hội, an ninh phi truyền thống, góp phần đấu tranh với các quan điểm sai trái, lợi dụng các vấn đề dân tộc, tôn giáo của các lực lượng thù địch để chống phá khối đại đoàn kết dân tộc.

Sáu là, cung cấp luận cứ khoa học và thực tiễn làm rõ lịch sử hình thành và phát triển đất nước, khẳng định chủ quyền quốc gia, đấu tranh và phản bác với các luận điệu tranh chấp lãnh thổ trên đất liền cũng như trên biển, đảo, các âm mưu phá hoại ổn định trật tự xã hội, an ninh quốc gia.

Bảy là, cung cấp luận cứ khoa học và tư vấn chính sách bảo vệ môi trường và phát triển bền vững, góp phần làm thay đổi tư duy, nhận thức và ý thức về khai thác tài nguyên, gia tăng sử dụng nguyên liệu tái chế và năng lượng tái tạo, bảo vệ môi trường, phát triển bền vững.

Tám là, cung cấp luận cứ khoa học và thực tiễn luận giải và dự báo cục diện thế giới, góp phần xây dựng đường lối đối ngoại, tích cực và chủ động hội nhập quốc tế.

Đánh giá về những đóng góp của KHXH&NV nói chung, Viện Hàn lâm Khoa học xã hội Việt Nam nói riêng, nguyên Tổng Bí thư Nông Đức Mạnh trong lần đến thăm và làm việc với Trung tâm Khoa học xã hội và Nhân văn Quốc gia đã phát biểu “Nhiều kết luận của Khoa học xã hội và nhân văn đã được dùng làm cơ sở để soạn thảo các Nghị quyết, hoạch định các chủ trương, chính sách của Đảng và Nhà nước, góp phần vào thành công của công cuộc đổi mới”[3]. Cố Tổng Bí thư Lê Khả Phiêu trong lần đến thăm và làm việc với Trung tâm Khoa học xã hội và Nhân văn Quốc gia vào năm 1998 cũng nhấn mạnh: “Nhiều sản phẩm khoa học xã hội và nhân văn có chất lượng ra đời, đặc biệt phải kể đến sự đóng góp của Trung tâm trong việc góp phần bổ sung, lý giải và làm rõ thêm những quan điểm của Đảng về chủ nghĩa xã hội và con đường đi lên chủ nghĩa xã hội ở nước ta”[4]. Riêng với các công trình nghiên cứu của Viện Hàn lâm KHXH Việt Nam, cố Tổng Bí thư Nguyễn Phú Trọng đánh giá: “Các nghiên cứu của Viện Hàn lâm đã làm rõ lịch sử hình thành, phát triển của dân tộc và đất nước, con người Việt Nam, các giá trị và bản sắc văn hóa của dân tộc được thừa kế và phát huy trong suốt hàng nghìn lịch sử, khẳng định chủ quyền quốc gia và sự toàn vẹn lãnh thổ của đất nước” [5].

Những thành tựu, đóng góp đầy tự hào và những lời đánh giá đầy giá trị của các đồng chí Tổng Bí thư qua nhiều thời kỳ đã là minh chứng hùng hồn khẳng định vị thế của một tổ chức nghiên cứu cơ bản, tư vấn chính sách độc lập của Viện Hàn lâm Khoa học xã hội Việt Nam. Với sứ mệnh đặc biệt trong tư vấn chiến lược cho Đảng và Nhà nước, nghiên cứu phục vụ chính sách, bảo vệ nền tảng tư tưởng của Đảng, với yêu cầu cao của mục tiêu phát triển đất nước thịnh vượng trong kỷ nguyên vươn mình của dân tộc, Viện Hàn lâm Khoa học xã hội Việt Nam cần được tiếp tục quan tâm, tập trung đầu tư, tăng cường năng lực ngang tầm các tổ chức nghiên cứu, tư vấn chính sách ở các nước tiên tiến của khu vực và thế giới./.

[1] Đảng Cộng sản Việt Nam (2021), Văn kiện Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XIII, Tập I, Nxb. Chính trị Quốc gia Sự thật, Hà Nội, tr. 63-64.

[2] Bài viết sử dụng tư liệu của cuốn kỷ yếu “Viện Hàn lâm Khoa học xã hội Việt Nam 70 năm xây dựng và phát triển”, Tập 1 và 2, do Nhà xuất bản Khoa học xã hội xuất bản năm 2023.

[3] Nông Đức Mạnh (2002), “Phát biểu của Tổng Bí thư Nông Đức Mạnh trong lần đến thăm và làm việc với Trung tâm Khoa học xã hội và Nhân văn Quốc gia vào năm 2002”, Báo Nhân dân, ngày 24/4/2002 (Dẫn theo: Đặng Thị Phượng (2023), “Vai trò của Khoa học xã hội và nhân văn trong xây dựng chính sách”, Kỷ yếu hội thảo khoa học Những thành tựu lớn về nghiên cứu khoa học xã hội và nhân văn của Viện Hàn lâm Khoa học xã hội Việt Nam giai đoạn 1953-2023, Hà Nội, năm 2023).

[4] Lê Khả Phiêu (1998), “Phát biểu của Tổng Bí thư Lê Khả Phiêu trong lần đến thăm và làm việc với Trung tâm Khoa học xã hội và Nhân văn Quốc gia vào năm 1998”, Báo Nhân dân, ngày 18/02/1998  (Dẫn theo: Đặng Thị Phượng (2023), “Vai trò của Khoa học xã hội và nhân văn trong xây dựng chính sách”, Kỷ yếu hội thảo khoa học Những thành tựu lớn về nghiên cứu khoa học xã hội và nhân văn của Viện Hàn lâm Khoa học xã hội Việt Nam giai đoạn 1953-2023, Hà Nội, năm 2023).

[5]Nguyễn Phú Trọng (2013) “Phát biểu của Tổng Bí thư Nguyễn Phú Trọng tại lễ kỷ niệm 60 năm thành lập Viện Hàn lâm KHXH Việt Nam 2/12/1953-2/12/2023”, Tạp chí Thông tin Khoa học xã hội, số 12 năm 2013 (Dẫn theo: Hồ Sĩ Quý (2023), “Một số suy nghĩ về khoa học xã hội và Viện Hàn lâm Khoa học xã hội Việt Nam”, Kỷ yếu hội thảo khoa học Những thành tựu lớn về nghiên cứu khoa học xã hội và nhân văn của Viện Hàn lâm Khoa học xã hội Việt Nam giai đoạn 1953-2023, Hà Nội, năm 2023).