Phát biểu khai mạc và đề dẫn Hội thảo, TS. Nguyễn Đình Tuấn, Viện trưởng Viện Nghiên cứu Gia đình và Giới cho biết, gia đình là tế bào của xã hội. Một gia đình hòa thuận, an khang, hạnh phúc là nhân tố cho xã hội và đất nước cùng đi lên, phát triển bền vững. Đồng thời, gia đình là nơi nuôi dưỡng con người, môi trường quan trọng để hình thành và giáo dục nhân cách con người. Gia đình Việt Nam đang có xu hướng hạt nhân hóa rõ nét. Tuổi kết hôn cũng có xu hướng thay đổi theo hướng muộn hơn trong những thập niên qua.
TS. Nguyễn Đình Tuấn đánh giá, những năm gần đây, gia đình Việt Nam đang phải đối mặt với những thách thức mới cùng sự biến đổi các loại hình hôn nhân. Gia đình hiện nay không chỉ đồng nhất hôn nhân truyền thống mà còn xuất hiện nhiều loại hình mới như: Hôn nhân đồng giới, gia đình đơn thân, chung sống không kết hôn, độc thân, không sinh con... Để phát triển hệ giá trị gia đình Việt Nam trong thời kỳ mới, TS. Nguyễn Đình Tuấn cho rằng, cần xây dựng hệ giá trị quốc gia, hệ giá trị văn hóa và chuẩn mực con người Việt Nam thông qua việc giữ gìn, phát huy các giá trị truyền thống, đạo lý uống nước nhớ nguồn; kế thừa di sản giá trị gia đình truyền thống; tăng cường gắn kết các thế hệ trong gia đình với nhau trong bối cảnh công nghiệp hóa, hiện đại hóa, di cư lao động.
TS. Nguyễn Đình Tuấn nhấn mạnh, trong vài thập niên qua, hôn nhân và gia đình Việt Nam trải qua những biến chuyển quan trọng, từ kiểu mẫu truyền thống sang kiểu gia đình với những đặc điểm mới. Cùng với đó, quá trình mở cửa, hội nhập và phát triển của khoa học công nghệ, nhất là cuộc cách mạng công nghiệp lần thứ tư đã và đang tác động sâu rộng đến đời sống hôn nhân và gia đình từ quan điểm, lối sống đến hành vi ứng xử của mỗi cá nhân con người trong xã hội. Những vấn đề này, một mặt tác động tích cực đến đời sống kinh tế, xã hội nói chung, đến mỗi cá nhân và gia đình nói riêng; mặt khác cũng đang đặt ra những thách thức không nhỏ, tác động trực tiếp đến đời sống hôn nhân và gia đình, đòi hỏi gia đình cần có những hỗ trợ và bảo vệ tốt hơn nhằm thích ứng với bối cảnh mới. "Viện Nghiên cứu Gia đình và Giới với một trong những chức năng “Nghiên cứu cơ bản những vấn đề lý luận và thực tiễn về hôn nhân và gia đình và giới ở Việt Nam”, hằng năm thực hiện các nghiên cứu theo lĩnh vực này nhằm công bố các kết quả nghiên cứu về hôn nhân và gia đình Việt Nam. Hội thảo được tổ chức nhằm chia sẻ một số kết quả nghiên cứu nổi bật về hôn nhân và gia đình từ các chuyên gia, các nhà khoa học trong và ngoài Viện Nghiên cứu Gia đình và Giới trong năm 2023. Đồng thời, thông qua các báo cáo nghiên cứu, có những nhận diện cơ bản về các vấn đề hôn nhân và gia đình Việt Nam, cũng như cung cấp những luận cứ khoa học cho Đảng và Nhà nước trong việc chỉnh sửa, ban hành các chính sách luật pháp", TS. Nguyễn Đình Tuấn cho biết.
Trong khuôn khổ Hội thảo, 9 báo cáo khoa học tiêu biểu về các vấn đề liên quan đến hôn nhân và gia đình được trình bày, gồm: "Một số hướng nghiên cứu về gia đình hiện nay" của GS.TS. Hoàng Bá Thịnh; "Ly hôn ở Việt Nam hiện nay: Tính cá nhân, giá trị gia đình và bản sắc văn hóa (nghiên cứu trường hợp Tây Nam Bộ) của PGS.TS Trần Thị Minh Thi; "Kế thừa và phát triển giá trị truyền thống của gia đình Việt Nam" của PGS.TS Lê Ngọc Văn; "Kết quả bầu cử Hội đồng nhân dân nhiệm kỳ 2021-2026: Phân tích từ góc độ giới" của ThS. Trần Thị Thanh Loan; "Một số mô hình sản xuất nông nghiệp thích ứng với hạn hán, xâm nhập mặn của các hộ gia đình nông dân tỉnh Trà Vinh" của TS. Phan Thị Hoàn; "Ảnh hưởng của tham gia các hoạt động cộng đồng tới sức khỏe tinh thần của người cao tuổi" của ThS. Lỗ Việt Phương; "Thực trạng hành vi lệch chuẩn của học sinh trung học phổ thông hiện nay" của ThS. Nguyễn Thị Hồng Hạnh; "Nhận thức thái độ và ứng phó của học sinh trung học phổ thông với xâm hại tình dục" của ThS. Vũ Thị Cúc và "Bạo lực thể chất trong gia đình đối với trẻ em" của ThS. Lê Thị Hồng Hải.
Tham luận nội dung chính sách về gia đình, GS.TS. Hoàng Bá Thịnh, Đại học Quốc Gia Hà Nội cho biết, chính sách về gia đình gồm nhiều mục tiêu khác nhau như: Giảm nghèo và duy trì thu nhập, chi phí tài chính nuôi con, thúc đẩy việc làm, cải thiện bình đẳng giới, hỗ trợ phát triển tuổi thơ, tăng tỷ lệ sinh... Chính sách về gia đình còn liên quan đến những chính sách xã hội khác như: Quyền lợi nghỉ phép của cha mẹ, chính sách thai sản; chăm sóc trẻ em, chăm sóc các thành viên gia đình (đau ốm, bệnh tật, tai nạn…).
GS.TS Hoàng Bá Thịnh cho rằng, các chính sách phải được thiết kế từ quan điểm lấy gia đình làm trung tâm. Các chính sách ít liên quan trực tiếp hơn phải được xem xét kỹ lưỡng về tác động tiềm tàng của chúng đối với hoạt động của gia đình. Tuy nhiên, để có được chính sách tốt, cần dữ liệu đầy đủ và đáng tin cậy. Vì vậy, sự thiếu hụt số liệu thống kê liên quan đến gia đình bao gồm đầy đủ các loại hình và cấu trúc gia đình phổ biến hiện nay đã cản trở sự phát triển hiệu quả của chính sách.
Chia sẻ nghiên cứu “Ly hôn ở Việt Nam hiện nay: Tính cá nhân, giá trị gia đình và bản sắc văn hóa; nghiên cứu trường hợp Tây Nam Bộ”, PGS.TS. Trần Thị Minh Thi, Viện Nghiên cứu Gia đình và Giới cho hay, mặc dù ly hôn có xu hướng giảm nhẹ trong một vài thập niên gần đây ở phương Tây nhưng ly hôn ở Việt Nam vẫn tăng lên, xu hướng tương tự các quốc gia châu Á. Hiện đại hóa, đi cùng với sự phát triển của công bằng xã hội, bình đẳng giới, nâng cao vị thế kinh tế-xã hội của phụ nữ và mở rộng chủ nghĩa cá nhân là những chiều cạnh giải thích cho việc ly hôn đang ngày càng tăng ở Việt Nam. Chính sách và chiến lược của Nhà nước về hôn nhân, gia đình, dân số và bình đẳng giới; phát triển kinh tế-xã hội; hội nhập quốc tế về văn hóa, xã hội và truyền thông đại chúng cũng ảnh hưởng quan trọng đến xu hướng ly hôn này.
PGS.TS. Trần Thị Minh Thi nêu cụ thể, điển hình việc ly hôn ở Tây Nam Bộ mang đặc điểm phức hợp và giằng co của quá trình hiện đại hóa, tiếp biến văn hóa trong bối cảnh phát triển kinh tế - xã hội còn thấp. Tây Nam Bộ là khu vực có nhiều phụ nữ Việt Nam kết hôn với người nước ngoài và ly hôn có yếu tố nước ngoài cũng diễn ra ở khu vực này. Xu hướng chung của tuổi ly hôn khu vực Tây Nam Bộ trong 10 năm qua là phụ nữ ly hôn ở độ tuổi trẻ hơn nam giới; phụ nữ nông thôn ly hôn ở độ tuổi trẻ hơn so với thành thị; trong đó, tuổi trung bình khi ly hôn đối với nam là 37,9 tuổi và đối với nữ là 34,5 tuổi.
Quang cảnh Hội thảo
Tại Hội thảo, các chuyên gia, nhà khoa học còn cùng trao đổi, chia sẻ kết quả nghiên cứu một số nội dung khác như: Kế thừa và phát triển giá trị truyền thống của gia đình Việt Nam; ảnh hưởng của tham gia các hoạt động cộng đồng tới sức khỏe tinh thần của người cao tuổi; bạo lực thể chất trong gia đình đối với trẻ em… tập trung thảo luận, phân tích, đánh giá kết quả của các nghiên cứu, đồng thời chia sẻ quan điểm, kinh nghiệm và thực tiễn trong quá trình nghiên cứu.
Hội thảo là dịp các chuyên gia chia sẻ kết quả nghiên cứu về lĩnh vực hôn nhân và gia đình, từ đó, xây dựng hệ giá trị quốc gia, hệ giá trị văn hóa và chuẩn mực con người Việt Nam gắn với giữ gìn, phát triển hệ giá trị gia đình Việt Nam trong thời kỳ mới. Các ý kiến trao đổi tại Hội thảo ngoài việc làm sáng tỏ kết quả nghiên cứu còn góp phần làm cơ sở và căn cứ khoa học về các vấn đề hôn nhân - gia đình ở Việt Nam hiện nay, cũng như cung cấp những luận cứ khoa học cho Đảng và Nhà nước trong việc chỉnh sửa, ban hành các chính sách luật pháp.
PV.
