Trong bối cảnh chuyển đổi số diễn ra nhanh chóng, Tháng hành động vì bình đẳng giới và phòng, chống bạo lực trên cơ sở giới năm 2025 được phát động với chủ đề “Bình đẳng giới và an toàn cho phụ nữ và trẻ em gái trong kỷ nguyên số”. Chủ đề này cũng phù hợp với ưu tiên toàn cầu của Liên Hợp Quốc và Cơ quan Liên Hợp Quốc vì Bình đẳng giới và Trao quyền cho Phụ nữ (UN Women) về “bình đẳng giới trong chuyển đổi số và an toàn trực tuyến”, góp phần thực hiện Mục tiêu Phát triển bền vững số 5 (SDG 5) - đạt được bình đẳng giới và trao quyền cho tất cả phụ nữ, trẻ em gái.
Kỷ nguyên số mở ra nhiều cơ hội mới, tạo môi trường học tập và làm việc linh hoạt hơn, giúp mọi cá nhân, trong đó có phụ nữ và trẻ em gái tiếp cận dễ dàng hơn với giáo dục, việc làm từ xa và các cơ hội phát triển kinh tế không bị giới hạn bởi không gian địa lý. Công nghệ số cũng hỗ trợ phụ nữ cân bằng tốt hơn giữa công việc và gia đình, tăng khả năng tham gia vào đời sống xã hội, mở rộng mạng lưới kết nối, nâng cao nhận thức và khẳng định vị thế của mình trong công việc cũng như trong cuộc sống. Bên cạnh những cơ hội, quá trình chuyển đổi số cũng đặt ra những nguy cơ, thách thức, đặc biệt với phụ nữ và trẻ em gái khi họ dễ trở thành nạn nhân của những trò lừa đảo, dụ dỗ, quấy rối bằng ngôn từ định kiến, xúc phạm hoặc bị gửi các hình ảnh, video, âm thanh có nội dung nhạy cảm, tống tiền, bắt nạt, bắt cóc trực truyến,…
Nhận diện bạo lực trên cơ sở giới do công nghệ hỗ trợ
Trong bối cảnh chuyển đổi số toàn cầu, bạo lực trên cơ sở giới không chỉ giới hạn trong không gian thực tế mà tiếp tục mở rộng mạnh mẽ sang môi trường trực tuyến. Sự phát triển của công nghệ thông tin cũng như các nền tảng số đã tạo ra những điều kiện mới để các hình thức bạo lực giới tồn tại, biến đổi và lan tỏa với quy mô rộng lớn hơn. Theo Quỹ Dân số Liên Hợp Quốc (UNFPA, 2021), bạo lực trên cơ sở giới do công nghệ hỗ trợ không phải là một hình thức bạo lực hoàn toàn mới, mà ở đó công nghệ được sử dụng như một công cụ để thực hiện, khuếch đại hoặc mở rộng các dạng bạo lực giới vốn có sang không gian kỹ thuật số.
Theo Tổ chức Hợp tác và Phát triển kinh tế (OECD, 2025), các hình thức phổ biến nhất của bạo lực trên cơ sở giới do công nghệ hỗ trợ được xác định gồm:
(1) Theo dõi và giám sát trực tuyến
(2) Quấy rối và bắt nạt trên mạng
(3) Phát tán hoặc tạo hình ảnh, video thân mật mà không có sự đồng thuận
(4) Phỉ báng, bôi nhọ và lan truyền thông tin sai lệch
(5) Ngôn từ thù ghét và tấn công mang động cơ giới
(6) Bóc lột, tống tiền hoặc lạm dụng tình dục qua công nghệ
(7) Kiểm soát, cưỡng bức bằng phương tiện công nghệ
Những hình thức này có thể xảy ra đơn lẻ hoặc đan xen, thường được thực hiện lặp lại, có chủ đích và mang động cơ giới rõ ràng, nhằm duy trì sự chi phối, kiểm soát hoặc làm tổn thương người khác trên cơ sở giới tính hoặc bản dạng giới. Các hình thức này sử dụng công nghệ như phương tiện trung gian, khiến bạo lực có khả năng lan truyền nhanh, khó kiểm soát, kéo dài hậu quả, từ đó đặt ra những thách thức nghiêm trọng trong việc nhận diện, xử lý và bảo vệ nạn nhân trong thời đại số.
Thực trạng và xu hướng bạo lực trên cơ sở giới do công nghệ hỗ trợ
Bạo lực trên cơ sở giới do công nghệ hỗ trợ thực tế đã và đang diễn ra trên phạm vi toàn cầu. Nghiên cứu của Economist Intelligence Unit (EIU) tại 51 quốc gia công bố vào năm 2021 cho biết tỷ lệ phụ nữ trưởng thành từng có trải nghiệm bạo lực giới do công nghệ hỗ trợ là 38%. Nạn nhân của những hành vi bạo lực này không chỉ dừng lại ở phụ nữ trưởng thành, mà còn có cả phụ nữ trẻ và trẻ vị thành niên. Có 58% phụ nữ và nữ vị thành niên trong độ tuổi 15–25 đã từng trải qua quấy rối trực tuyến, gần gấp đôi tỷ lệ phụ nữ từng bị bạo lực thể chất hoặc tình dục ngoài đời thực với mức 31% (UNFPA, 2021). Ngoài ra, bạo lực giới do công nghệ hỗ trợ có thể xảy ra với tần suất cao hơn đối với phụ nữ và trẻ em gái khi xét tới các yếu tố như: chủng tộc, dân tộc, độ tuổi, xu hướng tình dục, tôn giáo, bản dạng giới, tình trạng kinh tế – xã hội, tầng lớp, tình trạng khuyết tật. Đáng chú ý, nữ nhà báo và nữ chính trị gia là những nhóm có tỷ lệ bị bạo lực giới do công nghệ hỗ trợ cao, với tỷ lệ tương ứng 80% và 50% (UNESCO, 2023).
Tại Việt Nam, nhận diện thực trạng bạo lực trên cơ sở giới do tác động của công nghệ còn là khoảng trống do còn thiếu định nghĩa, thang đo thống nhất và các cuộc khảo sát về chủ đề này. Dù chưa đầy đủ nhưng các dữ liệu ban đầu được thu thập từ các tổ chức quốc tế và trong nước đều cho thấy sự hiện diện đáng lo ngại của bạo lực trên cơ sở giới do tác động của công nghệ ở Việt Nam. Báo cáo Disrupting Harm in Viet Nam (tạm dịch là đẩy lùi các hành vi gây hại ở Việt Nam) cho biết ước tính có khoảng 1% trẻ em từ 12–17 tuổi sử dụng Internet tại Việt Nam đã trở thành nạn nhân của hành vi bóc lột và xâm hại tình dục trực tuyến trong vòng 12 tháng (ở thời điểm điều tra), tương đương 94.000 trẻ mỗi năm. Bên cạnh đó, có tới 23% trẻ em từng vô tình nhìn thấy nội dung tình dục và 5% từng nhận hình ảnh nhạy cảm không mong muốn. Trẻ em gái được xác định là nhóm có nguy cơ cao hơn do ảnh hưởng của định kiến giới và chuẩn mực văn hóa (ECPAT, INTERPOL & UNICEF, 2022). Theo báo cáo của Hiệp hội An ninh mạng quốc gia (NCA) công bố cuối năm 2024, Việt Nam nằm trong nhóm các quốc gia bị ảnh hưởng nặng nề nhất bởi tội phạm mạng. Gần đây “bắt cóc online” với những hành vi đe dọa, cưỡng ép, lừa đảo, biến nạn nhân thành “tù nhân tinh thần” từ xa đang diễn ra ngày càng phổ biến. Theo dữ liệu sơ bộ từ Bộ Công an, từ giữa năm 2024 đến tháng 8/2025, ghi nhận khoảng 50 vụ việc, giải cứu thành công 50 nạn nhân – trong đó 90% là nữ giới (45 trường hợp) và 10% nam giới (5 trường hợp), 100% thuộc nhóm tuổi 18-22, chủ yếu là sinh viên xa nhà (Bộ Công an và các tổ chức khác, 2025).
Nhìn chung, dữ liệu ban đầu cho thấy bạo lực giới do công nghệ hỗ trợ là vấn đề xã hội đáng lo ngại. Những hành vi này trong tương lai còn tiếp tục phát triển và thay đổi về phương thức qua sự phát triển của công nghệ và trí tuệ nhân tạo, khi mà các mô hình trí tuệ nhân tạo còn thiếu tính nghiêm ngặt, nhiều lỗ hổng trong việc tạo lệnh (prompt). Qua đó tạo điều kiện cho những kẻ tấn công lợi dụng nhằm tạo ra những thông tin, hình ảnh sai lệch gây hành vi bạo lực giới (UNESCO, 2023). Thực tế này đòi hỏi phải nhanh chóng xây dựng và hoàn thiện khung pháp lý phù hợp nhằm giảm thiểu hành vi cũng như bảo vệ những nhóm dễ bị tổn thương.
Hệ thống pháp lý bảo vệ phụ nữ và trẻ em gái trên không gian mạng
Ủy ban Xóa bỏ Phân biệt đối xử chống lại Phụ nữ đã thông qua Khuyến nghị chung số 35 ngày 26/7/2017, thay thế và mở rộng nội dung của Khuyến nghị chung số 19 (năm 1992) về bạo lực đối với phụ nữ và cập nhật rõ: bạo lực giới bao gồm cả hành vi được thực hiện, khuếch đại hoặc có liên quan đến công nghệ thông tin và truyền thông. Đây được coi là cơ sở pháp lý quốc tế quan trọng thừa nhận bạo lực giới do tác động của công nghệ là một dạng của bạo lực giới.
Tại Việt Nam, tính đến thời điểm hiện tại, định nghĩa “bạo lực trên cơ sở giới do tác động của công nghệ” chưa được đề cập đến trong các văn bản pháp lý ở Việt Nam. Thuật ngữ “bạo lực trên cơ sở giới” đã được đề cập trong Luật Bình đẳng giới (2006) nhưng cũng chưa được định nghĩa cụ thể. Tuy nhiên, Luật An ninh mạng (2018) đã quy định tại Điều 6: Nhà nước áp dụng các biện pháp để bảo vệ không gian mạng quốc gia; phòng ngừa, xử lý hành vi xâm phạm an ninh quốc gia, trật tự, an toàn xã hội, quyền và lợi ích hợp pháp của cơ quan, tổ chức, cá nhân trên không gian mạng. Bên cạnh đó, đã có một số văn bản pháp lý về phòng, chống bạo lực, xâm hại trẻ em trên không gian mạng. Cụ thể, Việt Nam đã ban hành Chương trình “Bảo vệ và hỗ trợ trẻ em tương tác lành mạnh, sáng tạo trên môi trường mạng giai đoạn 2021-2025” nhằm chủ động phòng ngừa, phát hiện các hành vi xâm hại trẻ em trên môi trường mạng, xử lý các hành vi lợi dụng môi trường mạng thực hiện các hành vi bị nghiêm cấm đối với trẻ em dưới mọi hình thức theo quy định của pháp luật. Thực hiện Chương trình trên, các cơ quan liên quan đã thiết lập quy chế phối hợp liên ngành trong tiếp nhận thông tin, điều tra, xử lý đối với các hành vi xâm hại trẻ em và theo dõi dữ liệu liên quan đến xâm hại tình dục trẻ em trên môi trường mạng; Nghị định số 13/2023/NĐ-CP về bảo vệ dữ liệu cá nhân trong đó quy định trách nhiệm của cơ quan, tổ chức, cá nhân đối với việc bảo vệ dữ liệu cá nhân, bảo vệ dữ liệu cá nhân của trẻ em, đảm bảo hoạt động xử lý dữ liệu cá nhân của trẻ em luôn được thực hiện theo nguyên tắc bảo vệ quyền và vì lợi ích tốt nhất của trẻ em. Ngoài ra, ngày 18/8/2022, Bộ Công an, Bộ LĐTBXH, Bộ Thông tin và Truyền thông ban hành Quy chế số 05/QC-BCA-BLĐTBXH-BTTTT phối hợp giữa Bộ Công an, Bộ LĐTBXH, Bộ Thông tin và Truyền thông trong tiếp nhận thông tin, điều tra xử lý đối với cách hành vi xâm hại trẻ em và theo dõi dữ liệu liên quan đến xâm hại tình dục trẻ em trên môi trường mạng.
Cùng hành động vì không gian mạng an toàn và bình đẳng cho phụ nữ và trẻ em gái
Có thể khẳng định chuyển đổi số với sự phát triển của không gian mạng vừa là cơ hội, vừa là thách thức đối với mọi người dân nói chung và đối với phụ nữ, trẻ em gái nói riêng. Nghị quyết 78/213 của Đại hội đồng Liên Hợp Quốc (2023) khẳng định, sự tham gia đầy đủ, bình đẳng và an toàn của phụ nữ và trẻ em gái trong kỷ nguyên số là điều kiện thiết yếu cho phát triển bền vững, dân chủ và hòa bình. Chỉ khi phụ nữ được bảo vệ và trao quyền trong thế giới số, chuyển đổi số mới thực sự bao trùm và nhân văn. Để bảo đảm an toàn cho phụ nữ và trẻ em gái, cần có cách tiếp cận toàn diện, kết hợp giữa giáo dục kỹ năng số, hoàn thiện pháp luật, thúc đẩy bình đẳng giới trong công nghệ và xây dựng văn hóa ứng xử trực tuyến lành mạnh cho mọi người dân, nhất là cho nhóm phụ nữ và trẻ em gái dễ bị tổn thương trong kỷ nguyên số hiện nay. Những đề xuất cụ thể bao gồm:
- Hoàn thiện pháp luật để định danh và có các biện pháp phòng ngừa, xử phạt rõ ràng các hành vi bạo lực giới do tác động của công nghệ.
- Giáo dục kỹ năng số và hướng dẫn sử dụng mạng an toàn trong trường học và cộng đồng, đặc biệt hướng tới phụ nữ và trẻ em gái.
- Khuyến khích sự tham gia của phụ nữ trong lĩnh vực công nghệ, quản trị và hoạch định chính sách số nhằm thu hẹp khoảng cách giới và những bất bình đẳng giới trên không gian mạng.
- Xây dựng văn hóa mạng an toàn và tôn trọng, coi việc bảo vệ người sử dụng không gian mạng, đặc biệt là phụ nữ và trẻ em gái là trách nhiệm chung của toàn xã hội.
(*) Bài viết của Viện Nghiên cứu Con người, Gia đình và Giới hưởng ứng Tháng hành động vì bình đẳng giới và phòng ngừa, ứng phó với bạo lực trên cơ sở giới năm 2025.
Tài liệu tham khảo
- Bộ Công an và các tổ chức khác. (2025). Cẩm nang cùng nhau an toàn trực tuyến.
- ECPAT, INTERPOL, & UNICEF. (2022). Disrupting Harm in Viet Nam: Evidence on online child sexual exploitation and abuse. ECPAT International. https://doi.org/10.18356/9789210057224.
- OECD. (2025). Mapping Policy Responses to Technology-Facilitated Gender-Based Violence in the G7 Countries.
- UNESCO. (2023). Technology-Facilitated Gender-Based Violence in an Era of Generative AI.
- UNFPA. (2021). Technology-facilitated Gender-based Violence: Making all spaces safe.
