Phát biểu chào mừng Hội thảo, PGS.TS. Nguyễn Đức Minh, Phó Chủ tịch Viện Hàn lâm đã đánh giá cao ý nghĩa của hội thảo và nhấn mạnh: Viện Hàn lâm với vai trò là cơ quan nghiên cứu khoa học xã hội và nhân văn hàng đầu của cả nước, luôn xác định rõ trách nhiệm  với Đảng, Nhà nước trong việc cung cấp luận cứ khoa học cho hoạch định và điều chỉnh chính sách dân số. Những công trình nghiên cứu, những kết quả thảo luận từ Hội thảo sẽ là nguồn tư liệu quý giá, góp phần quan trọng vào việc xây dựng các chính sách dân số  phù hợp với từng vùng, từng nhóm dân cư và với bối cảnh phát triển chung của đất nước.

Phát biểu đề dẫn tại Hội thảo, PGS.TS. Chu Văn Tuấn, Viện trưởng Viện Xã hội học và Tâm lý học cho biết: hội thảo “Mức sinh ở Việt Nam: thực trạng và giải pháp chính sách” được tổ chức nhằm công bố các kết quả nghiên cứu mới nhất về mức sinh ở Việt Nam hiện nay. Các tham luận sẽ tập trung phân tích biến động mức sinh, kết hôn và sinh con ở tuổi vị thành niên, già hóa dân số từ năm 2019 đến nay; làm rõ các yếu tố kinh tế, văn hóa, xã hội và nhân khẩu học tác động đến các vấn đề dân số; phân tích kinh nghiệm khuyến sinh của các nước và đánh giá các chính sách hiện hành của Việt Nam. Từ đó đưa ra các khuyến nghị và giải pháp chính sách khả thi nhằm duy trì bền vững mức sinh và nâng cao chất lượng dân số.

Hội thảo với 2 phiên làm việc bao gồm: Phiên 1: Vấn đề mức sinh ở Việt Nam và một số tiếp cận nghiên cứu do PGS.TS. Chu Văn Tuấn, Viện trưởng Viện Xã hội học và Tâm lý học và PGS.TS. Nguyễn Đức Vinh, nguyên Viện trưởng Viện Xã hội học đồng chủ trì. Phiên 2: Cơ sở thực tiễn cho chính sách mức sinh trong thời kỳ mới do PGS.TS. Chu Văn Tuấn và GS.TS. Đặng Nguyên Anh, nguyên Phó Chủ tịch Viện Hàn lâm đồng chủ trì, Hội thảo đã nghe 6 tham luận do các diễn giả trình bày về một số vấn đề như: Thực trạng mức sinh ở Việt Nam và gợi mở nghiên cứu, chính sách (PGS.TS. Nguyễn Đức Vinh); Các yếu tố ảnh hưởng mức sinh: Tiếp cận liên ngành và liên hệ thực tiễn Việt Nam (GS.TS. Đặng Nguyên Anh); Chuyển đổi dân số Việt Nam từ các lý thuyết dân số hiện đại và đề xuất chính sách từ góc nhìn xã hội học (TS. Nguyễn Thị Thanh Thủy, Trường Đại học Văn hóa Hà Nội); Một số yếu tố văn hóa – xã hội ảnh hưởng đến mức sinh thấp ở các tỉnh Đông Nam Bộ và Đồng bằng sông Cửu Long (TS. Hồ Ngọc Châm, Nguyễn Như Trang, Viện Xã hội học và Tâm lý học); Biến đổi mức sinh của các tộc người thiểu số trong quá trình phát triển kinh tế - xã hội (PGS.TS. Đặng Thị Hoa, Phó Viện trưởng Viện Xã hội học và Tâm lý học); Phục hồi mức sinh ở Việt Nam: khả năng và giải pháp (ThS. Nguyễn Thanh Tùng, Cục Dân số, Bộ Y tế).

Các tham luận cho thấy Việt Nam đã kiểm soát thành công tốc độ gia tăng dân số và duy trì mức sinh thay thế trong một thời gian dài từ 5 con/phụ nữ vào năm 1970 xuống còn 2,01 con/phụ nữ vào năm 2023. Việc duy trì mức sinh thay thế từ năm 2005 đã giúp cho việc cải thiện và nâng cao chất lượng dân số; Việt Nam bắt đầu bước vào thời kỳ “dân số vàng” với nguồn lực lao động dồi dào với khoảng 70% dân số trong độ tuổi lao động, chất lượng dân số được cải thiện. Tuy nhiên, mức sinh hiện tại cũng đặt ra cho công tác dân số một số khó khăn thách thức khi ở khu vực đô thị và một số tỉnh/thành ở Việt Nam đang giảm xuống rất thấp, nhất là ở khu vực Đông Nam Bộ, Đồng bằng sông Cửu Long và duyên hải miền Trung, trong khi mức sinh ở một số nhóm dân tộc và nhiều tỉnh/thành tại khu vực Đồng bằng sông Hồng, Trung du và miền núi phía Bắc vẫn cao trên mức thay thế và không ổn định; Thực trạng tảo hôn và mang thai ở tuổi vị thành niên ở Việt Nam tăng cao. Theo số liệu thống kê từ Cục Dân số, kế hoạch hóa gia đình (2021) phụ nữ 20-24 tuổi có con ở tuổi chưa thành niên cả nước ở mức 8,2%, trong đó khu vực Tây Nguyên là 16,6% và Trung du miền núi phía bắc là 19,9%; Tình trạng mất cân bằng giới tính khi sinh đã tồn tại từ lâu và chưa có dấu hiệu giảm, nhất là ở một số vùng có chênh lệch giới tính cao như vùng đồng bằng Bắc Bộ; Vấn đề già hóa dân số đặt ra những thách thức nghiêm trọng về tăng trưởng kinh tế, an sinh xã hội...

Khẳng định mức sinh đóng vai trò quan trọng trong mục tiêu phát triển quốc gia vào năm 2045. PGS.TS. Nguyễn Đức Vinh, Nguyên Viện trưởng Viện Xã hội học nhận định: các vấn đề về mức sinh (xu hướng mức sinh giảm thấp và tình trạng mất cân bằng giới tính tăng cao) nếu còn tiếp diễn sẽ ảnh hưởng tiêu cực đến mục tiêu phát triển đất nước. Có nhiều lựa chọn chính sách nhằm giảm thiểu tác động tiêu cực này. Trong đó, việc hoàn thiện và triển khai có hiệu quả chính sách về mức sinh là nhiệm vụ không dễ dàng cần có sự nỗ lực và chung tay của nhiều cơ quan, ban ngành, các nhà quản lý, hoạch định chính sách, chuyên gia và giới nghiên cứu.

Đánh giá tầm quan trọng của tiếp cận liên ngành, các yếu tố ảnh hưởng đến mức sinh qua thực tiễn Việt Nam, GS.TS. Đặng Nguyên Anh cho rằng: Tiếp cận liên ngành cho phép kết nối dữ liệu nhiều lĩnh vực: nhân khẩu học, xã hội học, kinh tế học, y tế công cộng, tâm lý học, chính trị học… giúp giải thích toàn diện hơn sự biến động của mức sinh, giúp nhận diện rõ hơn cơ chế chi phối hành vi sinh sản và mức sinh, dự báo xu hướng mức sinh sát hơn với thực tế. Từ đó có thể đề xuất chính sách một cách toàn diện, hiệu quả và khả thi hơn…

Phát biểu tổng kết Hội thảo, PGS.TS. Chu Minh Tuấn đã đánh giá cao các tham luận và ý kiến trao đổi tại Hội thảo và khẳng định: 20 tham luận nhận được trong quá trình tổ chức Hội thảo và 6 tham luận được lựa chọn trình bày cùng các ý kiến trao đổi tại Hội thảo sẽ là nguồn tư liệu quý giá, có ý nghĩa quan trọng trong việc xây dựng các chính sách dân số mới, đặc biệt là chính sách điều chỉnh mức sinh phù hợp với từng vùng, từng nhóm dân cư, với bối cảnh phát triển chung của đất nước, góp phần vào mục tiêu xây dựng các chính sách dân số hiệu quả, hướng tới thực hiện thành công mục tiêu phát triển bền vững của Việt Nam trong giai đoạn tới./.