Di cư – vấn đề nóng trong quản trị xã hội và phát triển tộc người

Phát biểu tại Hội thảo, GS.TS. Lê Văn Lợi, Chủ tịch Viện Hàn lâm đã nhiệt liệt chào mừng sự có mặt của toàn thể đại biểu và nhấn mạnh: di cư từ lâu đã là hiện tượng phổ biến trong xã hội loài người, nhưng trong vài thập niên gần đây, mức độ và quy mô di chuyển dân số đã tăng lên nhanh chóng và phức tạp hơn bao giờ hết. Di cư không chỉ tạo ra lực lượng lao động mới, góp phần phát triển kinh tế, mà còn kéo theo hàng loạt thách thức về quản trị xã hội, an sinh, văn hóa và an ninh quốc gia.

Đối với Việt Nam – một quốc gia đa dân tộc – vấn đề di cư của đồng bào các tộc người càng mang tính nhạy cảm, đa chiều. Sự chuyển cư từ miền núi xuống đồng bằng, từ nông thôn ra đô thị, hay ra nước ngoài làm việc đã làm thay đổi mạnh mẽ cấu trúc cộng đồng, mô hình sinh kế, quan hệ gia đình – dòng họ, và cả hệ giá trị văn hóa tộc người.

Lãnh đạo Viện Hàn lâm nhận định: Di cư không chỉ dịch chuyển về mặt địa lý mà còn phản ánh những biến đổi sâu sắc trong đời sống xã hội và tâm lý văn hóa…. Những thay đổi này đặt ra yêu cầu cấp thiết trong việc nghiên cứu, đánh giá và hoạch định chính sách phù hợp, kịp thời”.

Cần hệ thống chính sách nhân văn và tầm nhìn dài hạn

Chủ tịch Viện Hàn lâm cho rằng cần đẩy mạnh nghiên cứu liên ngành, kết hợp dân tộc học, xã hội học, kinh tế học, quản trị công và chính sách công nhằm nhận diện đúng các mô hình di cư trong bối cảnh phát triển mới. Nghiên cứu cần có tầm nhìn dài hạn, không nên chỉ để dừng lại ở việc mô tả hiện tượng mà cần đi trước một bước, cung cấp luận cứ khoa học cho hoạch định chính sách, đảm bảo quá trình phát triển hài hòa, bao trùm và tôn trọng sự đa dạng tộc người, hướng tới xây dựng khối đại đoàn kết toàn dân tộc trên nền tảng tri thức và văn hóa.

Chủ tịch Viện Hàn lâm ghi nhận và đánh giá cao nỗ lực của Viện Dân tộc học và Tôn giáo học trong việc duy trì Hội thảo thường niên nhiều năm qua và nhận đinh: Hội thảo năm nay có ý nghĩa đặc biệt, bởi di cư đang trở thành một trong những chủ đề trung tâm của khoa học xã hội và quản trị quốc gia, mặc dù Đảng và Nhà nước đã triển khai nhiều chủ trương lớn hỗ trợ vùng dân tộc thiểu số và người di cư, thực tiễn hiện nay đặt ra những yêu cầu vượt ngoài khung chính sách truyền thống.

Những dòng di cư mới, xuất hiện do biến đổi khí hậu, suy kiệt tài nguyên, sạt lở đất hay hạn mặn, cùng sự phân hóa trong khả năng tiếp cận thông tin, thị trường và dịch vụ, đòi hỏi chính sách cần đổi mới theo hướng:

• Đảm bảo phát triển hài hòa và công bằng giữa các vùng;
• Tăng cường khả năng tiếp cận phúc lợi xã hội cho người di cư;
• Giữ gìn và phát huy bản sắc văn hóa tộc người trong quá trình hội nhập;
• Gắn kết chính sách di cư với quốc phòng – an ninh tại các địa bàn chiến lược;
• Xây dựng hệ thống dữ liệu và công cụ dự báo về di cư phục vụ quản trị xã hội.

Do đó, Hội thảo là diễn đàn học thuật thường niên quan trọng, nơi các chuyên gia, nhà khoa học, quản lý và hoạch định chính sách cùng nhau thảo luận ý kiến góp phần có hiệu quả vào việc củng cố cơ sở lý luận và thực tiễn, hướng tới kiến tạo chính sách dài hạn, nhân văn và bền vững, đảm bảo phát triển bền vững và giữ vững bản sắc tộc người. Chủ tịch Viện Hàn lâm tin tưởng các kết quả nghiên cứu được trình bày tại hội thảo sẽ tiếp tục khẳng định vai trò quan trọng trong việc cung cấp cơ sở lý luận phục vụ công tác tham mưu chính sách của Viện Hàn lâm cho Đảng và Nhà nước trong thời gian tới.

Diễn đàn học thuật quan trọng kỳ vọng gợi mở nhiều giải pháp phát triển bền vững tộc người

Hội thảo năm nay trình bày nhiều báo cáo chuyên sâu, phân tích thực trạng, xu hướng và tác động của di cư; chỉ ra những thách thức đối với các tộc người và đề xuất các giải pháp phát triển kinh tế – xã hội phù hợp với từng vùng, từng nhóm dân cư và từng bối cảnh địa phương như: Một số vấn đề về di cư và nghiên cứu di cư ở vùng biên giới nước ta; Người Mông theo đạo Tin lành và việc di cư vào Tây Nguyên; Di cư của các dân tộc thiểu số Việt Nam hiện nay: đặc điểm, xu hướng và những chiều cạnh về giới, học vấn và tái cấu trúc không gian cư trú; Lao động dân tộc thiểu số tại khu công nghiệp đồng bằng sông Hồng: thách thức và tái cấu trúc vị thế trong quá trình di cư…

Các kết quả thảo luận và kiến nghị chính sách tại Hội thảo được kỳ vọng sẽ tiếp tục đóng góp vào việc xây dựng chiến lược phát triển vùng đồng bào dân tộc thiểu số và miền núi, hiện thực hóa chủ trương của Đảng và Nhà nước về phát triển nhanh, bền vững và bao trùm.

Với tinh thần khoa học, trách nhiệm và sự tham gia của đông đảo của các chuyên gia, nhà nghiên cứu, ngay sau Lễ khai mạc, Hội thảo Hội thảo Dân tộc học Quốc gia 2025 chính thức bước vào các phiên thảo luận chuyên đề - không gian trao đổi học thuật chuyên sâu, luận giải nhiều vấn đề khoa học và thực tiễn liên quan đến di cư và phát triển tộc người hiện nay, góp phần hiệu quả vào thực tiễn quản lý và xây dựng chính sách dân tộc của Đảng và Nhà nước ta trong giai đoạn phát triển mới của đất nước./.