Với 42 tham luận được công bố trong Kỷ yếu, trong đó có 10 tham luận được trình bày trực tiếp và thảo luận sâu tại Hội thảo, các ý kiến đã tập trung làm rõ những nhóm yếu tố tác động đến văn hóa, con người Việt Nam; phân tích thực trạng nổi lên trên nhiều lĩnh vực; đồng thời đề xuất các giải pháp, kiến nghị mang tính chiến lược và khả thi.

Nhận diện những nhóm yếu tố tác động đến phát triển văn hóa, con người Việt Nam

Một trong ba nội dung chính của Hội thảo là việc làm rõ các yếu tố tác động đa chiều đến phát triển văn hóa, con người Việt Nam trong bối cảnh đất nước bước vào kỷ nguyên phát triển mới.

Trong tham luận “Những yếu tố ảnh hưởng đến phát triển văn hóa, con người Việt Nam trong kỷ nguyên mới: thực trạng và giải pháp”, PGS.TS Phạm Duy Đức (Viện Văn hóa và Phát triển, Học viện Chính trị quốc gia Hồ Chí Minh) đã đưa ra khung phân tích tổng thể, chỉ ra sự tác động đan xen của các yếu tố kinh tế, thể chế, chính trị – xã hội, khoa học – công nghệ, chuyển đổi số và hội nhập quốc tế đối với quá trình hình thành và phát triển hệ giá trị văn hóa, con người Việt Nam hiện nay. Theo tác giả, trong kỷ nguyên mới, các yếu tố này không tồn tại tách biệt mà tương tác, bổ sung, thậm chí tạo ra những tác động chéo, đặt ra yêu cầu tiếp cận liên ngành và tổng thể trong hoạch định chính sách văn hóa.

Tiếp cận từ góc độ toàn cầu hóa, PGS.TS Nguyễn Thu Phương (Viện trưởng Viện Văn hóa Nghệ thuật, Thể thao và Du lịch Việt Nam, Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch) phân tích những tác động sâu sắc của toàn cầu hóa đối với phát triển văn hóa, con người Việt Nam. Tham luận cho rằng, toàn cầu hóa vừa mở ra cơ hội giao lưu, tiếp biến văn hóa, vừa làm gia tăng nguy cơ đồng hóa, phai nhạt bản sắc. Trong bối cảnh đó, việc xây dựng “sức đề kháng” văn hóa, phát huy nội lực và chủ động hội nhập có chọn lọc là yêu cầu cấp thiết.

Ở góc độ chính trị – an ninh, Thiếu tướng, PGS.TS, NGND Nguyễn Bá Dương nhấn mạnh các yếu tố tác động liên quan đến quốc phòng, an ninh, tư tưởng đối với phát triển văn hóa, con người Việt Nam. Theo tham luận, bảo đảm an ninh văn hóa, an ninh con người là điều kiện quan trọng để giữ vững ổn định xã hội, củng cố niềm tin và tạo môi trường thuận lợi cho phát triển bền vững trong kỷ nguyên mới.

Thực trạng phát triển văn hóa, con người Việt Nam và những vấn đề đặt ra

Từ việc nhận diện các nhóm yếu tố tác động, nhiều tham luận đã đi sâu phân tích thực trạng phát triển văn hóa, con người Việt Nam trên các lĩnh vực cụ thể, chỉ ra những vấn đề đang đặt ra.

Liên quan đến tổ chức chính quyền địa phương hai cấp và sắp xếp địa danh hành chính, PGS.TS Bùi Hoài Sơn cho rằng, đây không chỉ là vấn đề quản trị hành chính mà còn có tác động trực tiếp đến không gian văn hóa, đời sống tinh thần và bản sắc cộng đồng. Việc sắp xếp đơn vị hành chính cần được đặt trong mối quan hệ hài hòa giữa yêu cầu tinh gọn bộ máy với nhiệm vụ bảo tồn và phát huy các giá trị văn hóa truyền thống.

Cùng mạch nội dung này, GS.TS Bùi Quang Thanh phân tích sâu hơn về việc giữ gìn, phát huy các giá trị văn hóa làng xã trong quá trình sắp xếp địa danh hành chính ở cơ sở. Theo tham luận, làng xã là không gian lưu giữ bền vững các giá trị văn hóa truyền thống; do đó, mọi điều chỉnh về địa giới hành chính cần đi kèm với các giải pháp bảo vệ thiết chế văn hóa, phong tục, tập quán và ký ức cộng đồng.

Gia đình tiếp tục được xác định là nền tảng quan trọng trong xây dựng con người Việt Nam. PGS.TS Đặng Thị Hoa đã phân tích các yếu tố ảnh hưởng đến việc giữ gìn, phát triển hệ giá trị gia đình Việt Nam trong bối cảnh mới, khi quá trình đô thị hóa, di cư, chuyển đổi số và biến đổi lối sống đang tác động ngày càng sâu sắc đến cấu trúc và chức năng của gia đình truyền thống.

Bổ sung cho cách tiếp cận này, GS.TS Đặng Cảnh Khanh nhấn mạnh vai trò của văn hóa gia đình trong hình thành nhân cách con người Việt Nam hiện đại. Theo tham luận, phát huy sức mạnh văn hóa gia đình không chỉ góp phần xây dựng con người có đạo đức, nhân cách và lối sống lành mạnh, mà còn tạo nền tảng xã hội vững chắc cho phát triển bền vững.

Ở góc độ bảo vệ nền tảng tư tưởng của Đảng, Thượng tá, TS. Nguyễn Bá Thanh phân tích những thách thức đặt ra từ các hoạt động “diễn biến hòa bình”, “tự diễn biến”, “tự chuyển hóa” trên lĩnh vực văn hóa – tư tưởng. Trong bối cảnh không gian mạng phát triển mạnh mẽ, tham luận cho rằng việc nâng cao nhận thức, tăng cường “sức đề kháng” văn hóa và bản lĩnh chính trị cho cán bộ, đảng viên và nhân dân là nhiệm vụ cấp thiết.

Gợi mở giải pháp và định hướng phát triển trong kỷ nguyên mới

Trên cơ sở phân tích thực trạng và những vấn đề đặt ra, các tham luận trình bày tại Hội thảo đã đề xuất nhiều giải pháp và định hướng phát triển văn hóa, con người Việt Nam trong kỷ nguyên mới.

PGS.TS Nguyễn Thế Kỷ nhấn mạnh vai trò đặc biệt của đội ngũ trí thức, văn nghệ sĩ trong việc xây dựng và lan tỏa hệ giá trị văn hóa, con người Việt Nam. Theo tham luận, trong bối cảnh mới, đội ngũ này cần tiếp tục phát huy trách nhiệm xã hội, tính tiên phong sáng tạo, góp phần định hướng thẩm mỹ, bồi đắp nhân cách và khơi dậy khát vọng phát triển của dân tộc.

Tiếp cận từ góc độ quản trị phát triển, GS.TS Đặng Nguyên Anh phân tích cơ sở lý luận và thực tiễn của việc ứng dụng dữ liệu lớn trong quản trị phát triển văn hóa. Việc khai thác và sử dụng hiệu quả dữ liệu lớn sẽ góp phần nâng cao chất lượng hoạch định chính sách, tăng cường năng lực dự báo và hiệu quả quản lý nhà nước về văn hóa trong bối cảnh chuyển đổi số.

Các ý kiến tại Hội thảo thống nhất cho rằng, phát triển văn hóa và con người Việt Nam trong kỷ nguyên mới cần được đặt trong tổng thể chiến lược phát triển nhanh và bền vững của đất nước; gắn chặt với đổi mới thể chế, nâng cao hiệu lực, hiệu quả quản lý nhà nước; phát huy sức mạnh tổng hợp của toàn xã hội và khơi dậy mạnh mẽ khát vọng phát triển, tinh thần tự cường dân tộc.

Đúc kết khoa học và định hướng nghiên cứu tiếp theo

Phát biểu kết luận Hội thảo, GS.TS Tạ Ngọc Tấn đánh giá cao chất lượng khoa học của các tham luận và tinh thần thảo luận nghiêm túc, trách nhiệm của các đại biểu. Hội thảo đã làm rõ nhiều vấn đề lý luận và thực tiễn quan trọng về phát triển văn hóa, con người Việt Nam trong kỷ nguyên mới; đồng thời gợi mở nhiều hướng nghiên cứu và kiến nghị chính sách có giá trị.

GS.TS Tạ Ngọc Tấn nhấn mạnh, trong thời gian tới, Viện Hàn lâm Khoa học xã hội Việt Nam cần tiếp tục phát huy vai trò là trung tâm nghiên cứu hàng đầu của cả nước trong lĩnh vực khoa học xã hội và nhân văn; đẩy mạnh nghiên cứu liên ngành, nghiên cứu chuyên sâu về văn hóa và con người; chủ động tham gia tư vấn, phản biện chính sách, cung cấp luận cứ khoa học phục vụ việc hoạch định và thực thi các chủ trương, chính sách lớn của Đảng và Nhà nước.

Hội thảo không chỉ góp phần nhận diện những vấn đề lớn đặt ra từ thực tiễn, mà còn mở ra các hướng tiếp cận mới, tạo nền tảng khoa học quan trọng cho việc tiếp tục nghiên cứu, hoàn thiện lý luận và thực tiễn về phát triển văn hóa, con người Việt Nam trong bối cảnh đất nước bước vào kỷ nguyên phát triển mới – kỷ nguyên vươn mình của dân tộc./.