Tham dự Hội thảo có TS. Đặng Xuân Thanh, Phó Chủ tịch Viện Hàn lâm; Ngài FUJINUMA Atsuyuki, Tham tán Đại sứ quán Nhật Bản tại Việt Nam; cùng TS. TSUCHIYA Takahiro (Đại học Ngoại ngữ Kyoto, Nhật Bản) tham dự và trình bày tham luận trực tuyến.

Hội thảo còn có sự tham gia của các cán bộ Đại sứ quán Nhật Bản tại Việt Nam; đại diện lãnh đạo và các nhà khoa học đến từ các đơn vị nghiên cứu thuộc và trực thuộc Viện Hàn lâm.

Diễn đàn khoa học về công nghệ và an ninh khu vực

Phát biểu khai mạc Hội thảo, TS. Đặng Xuân Thanh, Phó Chủ tịch Viện Hàn lâm nhấn mạnh: thế giới đang chứng kiến sự biến đổi sâu sắc chưa từng có, khi các công nghệ mới nổi – như trí tuệ nhân tạo, dữ liệu lớn, máy tính lượng tử, chuỗi khối, Internet vạn vật hay thực tế ảo – đang tác động mạnh mẽ tới mọi lĩnh vực của đời sống. Những tiến bộ công nghệ này không chỉ mở ra cơ hội phát triển mới mà còn đặt ra hàng loạt thách thức về quản trị, an ninh và đạo đức trong kỷ nguyên số.

Theo TS. Đặng Xuân Thanh, công nghệ ngày nay vừa là động lực thúc đẩy tăng trưởng, vừa là yếu tố có thể làm gia tăng bất bình đẳng và bất ổn nếu không được định hướng và quản trị đúng đắn. Do vậy, việc tăng cường đối thoại, hợp tác và chia sẻ kinh nghiệm giữa các quốc gia, nhất là trong khu vực Đông Á – nơi đang hội tụ nhiều điều kiện thuận lợi để phát triển công nghệ – có ý nghĩa đặc biệt quan trọng.

Thay mặt Đại sứ quán Nhật Bản tại Việt Nam, Tham tán FUJINUMA Atsuyuki bày tỏ vui mừng được đồng hành cùng Viện Hàn lâm trong các hoạt động hợp tác khoa học song phương. Đồng thời, cảm ơn sự phối hợp chặt chẽ của phía Việt Nam và Viện Nghiên cứu Châu Á – Thái Bình Dương trong việc tổ chức chương trình ý nghĩa này. Ông nhấn mạnh chúng ta đang ở trong một giai đoạn đặc biệt, khi các công nghệ mới nổi như trí tuệ nhân tạo, dữ liệu lớn và nền tảng số đang làm thay đổi sâu sắc cục diện thế giới và Đông Á, đặt ra nhiều vấn đề chiến lược cần cùng nhau nghiên cứu và ứng phó. Đánh giá cao sự tham gia của Giáo sư TSUCHIYA Takahiro – chuyên gia giàu kinh nghiệm về Trung Quốc và công nghệ chiến lược – Ông tin tưởng những phân tích của Giáo sư TSUCHIYA Takahiro sẽ góp phần tăng cường hiểu biết và thúc đẩy hợp tác Việt Nam – Nhật Bản trong các lĩnh vực công nghệ, an ninh và phát triển.

Góc nhìn học thuật về công nghệ mới nổi và an ninh khu vực Đông Á

Trong tham luận “Công nghệ mới nổi và an ninh khu vực Đông Á”, Giáo sư TSUCHIYA Takahiro (Đại học Ngoại ngữ Kyoto, Nhật Bản) phân tích mối quan hệ ngày càng chặt chẽ giữa công nghệ, chuyển đổi số (DX) và an ninh quốc gia, coi đây là “cấu trúc chính sách ba trong một” đang định hình tại Đông Á.

Giáo sư TSUCHIYA Takahiro cho rằng các công nghệ mới nổi – đặc biệt là trí tuệ nhân tạo (AI), công nghệ lượng tử và chất bán dẫn – vừa là động lực thúc đẩy chuyển đổi số, vừa là yếu tố then chốt trong chiến lược an ninh và cạnh tranh công nghệ giữa các nước.

Về AI, báo có chỉ rõ sự chuyển dịch song song giữa hai tầng: chuyển đổi số trong công nghiệp và “trí tuệ hóa” trong quân sự. Các quy định kiểm soát xuất khẩu mới của Hoa Kỳ đối với GPU và bộ nhớ băng thông cao (HBM) đang tạo ra ràng buộc trực tiếp lên việc phát triển và triển khai mô hình AI. Điều này buộc các quốc gia phải chú trọng đảm bảo năng lực điện toán trong nước, chuẩn hóa vận hành AI và ứng dụng các kỹ thuật tối ưu (distillation, quantization). Ở góc độ an ninh – quốc phòng, một số quốc gia trong khu vực đều đẩy mạnh ứng dụng AI vào giám sát – trinh sát, chỉ huy – điều khiển và hệ thống không người lái; tuy nhiên năng lực thể chế, kỷ luật vận hành và các khâu trung gian của chuỗi cung ứng vẫn là điểm nghẽn lớn.

Về công nghệ lượng tử, GS. TSUCHIYA Takahiro nhấn mạnh vai trò của truyền thông phân phối khóa lượng tử (QKD) và cảm biến lượng tử (QS) trong việc tăng cường độ tin cậy của hạ tầng chiến lược, đặc biệt trong môi trường không có GPS. Công nghệ lượng tử không còn là “thành tố bổ sung” mà đang trở thành hạ tầng tăng cường an ninh, bổ trợ cho cả chuyển đổi số và răn đe chiến lược.

Đối với chất bán dẫn, tham luận chỉ ra xu thế cạnh tranh mới tập trung vào các “tầng trung gian” (thiết bị, vật liệu, đóng gói tiên tiến). Việc bộ nhớ băng thông cao (HBM) trở thành mặt hàng bị kiểm soát cho thấy nguy cơ “rủi ro hệ thống” do nguồn cung tập trung và quy định siết chặt.

Kết luận tham luận, GS. Takahiro cho rằng cuộc cạnh tranh hiện nay không còn nằm ở phát minh công nghệ, mà ở năng lực triển khai – tức khả năng đồng thiết kế và vận hành ba tầng: năng lực điện toán, chuỗi cung ứng và hệ thống quy tắc. Quốc gia nào xây dựng được thể chế linh hoạt, khả năng kiểm thử – kiểm toán AI thống nhất, đảm bảo nguồn cung chip và HBM, đồng thời vận hành các tiêu chuẩn quốc tế về quản trị AI sẽ nắm lợi thế trong giai đoạn cạnh tranh công nghệ sắp tới.

Thảo luận chuyên sâu: Công nghệ mới nổi, an ninh số và chính sách quản trị tại Việt Nam

Trong phiên bình luận và thảo luận, các đại biểu đều đánh giá cao báo cáo tham luận, giàu giá trị học thuật và thực tiễn, trong đó, báo cáo đã phân tích sâu các công nghệ mới nổi quan trọng, cung cấp một bức tranh toàn diện giúp người nghe hiểu rõ hơn về cạnh tranh công nghệ và an ninh trong bối cảnh hiện nay.

Với 9 nội dung chính của báo cáo, TS. Đỗ Thị Ánh, Viện Nghiên cứu Châu Á – Thái Bình Dương (VASS) ấn tượng về mối quan hệ hội tụ chặt chẽ giữa ba yếu tố: công nghệ mới nổi, chuyển đổi số và an ninh – vận hành theo cơ chế vòng lặp, phản hồi hai chiều, tác động lẫn nhau đã được GS. Takahiro phân tích chi tiết trong báo cáo. Đồng thời đánh giá cao những gợi mở của tác giả cũng như đề cập đến nhiều hàm ý chính sách quan trọng đối với Việt Nam. Đặc biệt, TS. Đỗ Thị Ánh  nhấn mạnh đến khía cạnh công nghiệp lượng tử như một lĩnh vực mang tính an ninh chiến lược, có vai trò then chốt trong bảo mật hệ thống quốc gia. TS. Ánh lưu ý rằng máy tính lượng tử có thể phá vỡ các phương pháp mã hóa truyền thống trong thời gian rất ngắn, tạo ra thách thức lớn đối với an ninh số, do đó việc nghiên cứu và chuẩn bị cho những chuyển đổi công nghệ này là hết sức cấp thiết đối với Việt Nam.

Bên cạnh đó, các đại biểu tập trung trao đổi về việc xây dựng khung pháp lý cho phát triển và ứng dụng công nghệ mới nổi, bảo vệ quyền riêng tư dữ liệu, phòng chống rủi ro an ninh mạng, cũng như cách thức lồng ghép các yếu tố đạo đức và nhân văn trong phát triển công nghệ. Một số ý kiến đề xuất tăng cường hợp tác trong các lĩnh vực như chuyển đổi số an toàn, quản trị dữ liệu xuyên biên giới, đào tạo nguồn nhân lực công nghệ cao và phát triển mạng lưới chia sẻ tri thức khu vực.

Vấn đề thể chế hóa AI được đặc biệt chú ý, với câu hỏi Việt Nam có thể học hỏi Nhật Bản từ bước nào trong xây dựng khung quản trị AI, tiêu chuẩn đánh giá và mô hình phối hợp công – tư. Một số ý kiến đề nghị làm rõ chính sách của Nhật Bản đối với công nghệ vệ tinh quỹ đạo thấp, đồng thời nhấn mạnh rằng dù cạnh tranh ứng dụng gia tăng, cuộc đua về phát minh công nghệ vẫn diễn ra rất mạnh mẽ.

Lan tỏa tinh thần hợp tác, vì tương lai số an toàn và nhân văn

Phát biểu tổng kết và bế mạc, TS. Đặng Xuân Thanh, Phó Chủ tịch Viện Hàn lâm, khẳng định thành công của hội thảo là minh chứng cho sự hợp tác hiệu quả giữa Viện Hàn lâm và Đại sứ quán Nhật Bản tại Việt Nam; đồng thời ghi nhận các ý kiến, đề xuất của chuyên gia, coi đây là cơ sở để tiếp tục mở rộng hợp tác trong nghiên cứu, tư vấn chính sách và phát triển nhân lực công nghệ cao. TS. Đặng Xuân Thanh bày tỏ tin tưởng quan hệ khoa học Việt Nam – Nhật Bản sẽ ngày càng thực chất, đóng góp tích cực cho hòa bình và ổn định khu vực.

Đại diện phía Nhật Bản, Tham tán FUJINUMA Atsuyuki cũng đánh giá cao các kết quả thu được, cho rằng hội thảo đã củng cố hiểu biết chung về vai trò của công nghệ mới nổi đối với an ninh khu vực, đồng thời mở ra hướng hợp tác thiết thực giữa giới nghiên cứu và hoạch định chính sách hai nước.

Hội thảo khép lại, tiếp tục khẳng định vai trò chủ động, hội nhập và trách nhiệm của Viện Hàn lâm Khoa học xã hội Việt Nam trong việc gắn kết tri thức khoa học với thực tiễn phát triển đất nước./.