Phiên thứ ba với chủ đề “Các biện pháp can thiệp hỗ trợ tâm lý cho thanh thiếu niên trong bối cảnh hiện nay” đã thu hút sự quan tâm đặc biệt của giới nghiên cứu và thực hành tâm lý. Bài viết này tập trung phản ánh và bình luận nội dung chính của Phiên thứ ba, nơi các chuyên gia chia sẻ nhiều góc nhìn mới về các mô hình can thiệp tâm lý hiệu quả cho thanh thiếu niên hiện nay. 

Tâm lý thanh thiếu niên từ vấn đề cá nhân đến thách thức xã hội

ThS. Dương Thị Xuân (Khoa Sức khỏe vị thành niên, Bệnh viện Nhi Trung ương) trình bày báo cáo “Tiếp cận hệ thống trong khó khăn học tập: Nghiên cứu trường hợp điển hình”. Báo cáo cho thấy, những khó khăn học tập của trẻ vị thành niên không chỉ xuất phát từ khả năng nhận thức cá nhân mà còn chịu tác động của nhiều yếu tố hệ thống: gia đình, nhà trường, bạn bè và môi trường xã hội. Phương pháp tiếp cận hệ thống giúp nhà chuyên môn không nhìn nhận vấn đề của trẻ như “lỗi cá nhân”, mà đặt trong mạng lưới tương tác xã hội. Khi cha mẹ, thầy cô và chuyên gia cùng tham gia hỗ trợ, hiệu quả can thiệp tâm lý được nâng cao rõ rệt. Báo cáo này gợi mở hướng tiếp cận mang tính cộng đồng- phù hợp với mục tiêu xây dựng môi trường học tập lành mạnh, không kỳ thị và tôn trọng sự khác biệt của học sinh.

Trình bày về liệu pháp nhận thức hành vi trị liệu cho trẻ vị thành niên có rối loạn ám ảnh cưỡng bức, thông qua nghiên cứu trường hợp cụ thể, ThS. Ngô Thị Minh Tâm cho thấy liệu pháp nhận thức – hành vi (CBT) giúp người trẻ nhận diện và điều chỉnh suy nghĩ tiêu cực, thay thế bằng hành vi tích cực, từng bước phục hồi trạng thái tâm lý cân bằng.
Điểm đáng chú ý là việc CBT được vận dụng linh hoạt trong bối cảnh Việt Nam, kết hợp giữa trị liệu cá nhân và sự hỗ trợ từ gia đình, mang lại hiệu quả rõ rệt về mặt giảm triệu chứng và cải thiện kỹ năng thích ứng xã hội.
Bài trình bày không chỉ mang giá trị học thuật mà còn khẳng định vai trò thiết yếu của can thiệp tâm lý lâm sàng trong hệ thống chăm sóc sức khỏe tâm thần cho thanh thiếu niên hiện nay.

Liên quan đến vấn đề “Động cơ học tập ở học sinh THPT Hà Nội và các yếu tố liên quan”, TS. Nguyễn Phúc Lộc, Viện Xã hội học và Tâm lý học đã chỉ ra rằng bên cạnh yếu tố nhận thức và năng lực cá nhân, động cơ học tập của học sinh chịu ảnh hưởng mạnh mẽ từ môi trường xã hội và cảm xúc nội tại.
Những học sinh có động cơ học tập tự chủ (mong muốn phát triển bản thân, yêu thích tri thức) thể hiện kết quả và sự hài lòng cao hơn so với nhóm có động cơ phụ thuộc vào khen thưởng hay áp lực thi cử.
Báo cáo đã chỉ ra hướng đi quan trọng cho giáo dục: muốn nâng cao chất lượng học tập, cần song song bồi dưỡng động cơ nội sinh và cảm xúc tích cực trong học đường, thay vì chỉ tập trung vào kiến thức.

Ở một nghiên cứu thực nghiệm trên nhóm thanh thiếu niên đô thị cho thấy mức độ cô đơn có mối tương quan dương với hành vi sử dụng điện thoại quá mức, ThS. Cao Phương Thảo cho hay: Khi thiếu gắn kết xã hội thực tế, nhiều em tìm đến không gian mạng như một “lối thoát”, nhưng điều này lại vô tình làm gia tăng cảm giác cô lập và phụ thuộc tâm lý.
Phát hiện này cho thấy cần thiết kế các chương trình can thiệp kép, vừa nâng cao năng lực kết nối xã hội thực, vừa hướng dẫn sử dụng công nghệ có kiểm soát.

Rào cản lớn nhất không nằm ở kỹ thuật trị liệu mà ở định kiến xã hội

Phiên thứ ba của hội thảo không chỉ là nơi chia sẻ kết quả nghiên cứu, mà còn là diễn đàn đối thoại khoa học sâu sắc giữa các chuyên gia y tế, tâm lý học và giáo dục giàu giá trị thực tiễn. Từ những báo cáo cụ thể, có thể nhận thấy một điểm chung: Can thiệp tâm lý hiệu quả chỉ có thể thành công khi gắn kết được cả cá nhân – gia đình – nhà trường – xã hội. Điều đó cũng chính là tinh thần của tiếp cận hệ thống mà các nhà tâm lý học hiện đại đang hướng tới: mỗi cá nhân là một phần trong cấu trúc xã hội, và sức khỏe tâm lý của người trẻ phản chiếu chất lượng mối quan hệ của cả cộng đồng.

Trong bối cảnh xã hội Việt Nam đang chuyển mình mạnh mẽ, việc đưa các mô hình can thiệp tâm lý vào học đường, cơ sở y tế và cộng đồng là yêu cầu cấp thiết. Các kết quả trình bày tại phiên là minh chứng cho sự trưởng thành của ngành tâm lý học ứng dụng ở Việt Nam,  khi lý thuyết khoa học được vận dụng để giải quyết những vấn đề thực tiễn, vì con người và sự phát triển bền vững.

Các báo cáo đã mở ra hướng tiếp cận tích cực, thực tiễn trong chăm sóc sức khỏe tâm lý thanh thiếu niên. Từ những nghiên cứu điển hình đến đề xuất mô hình can thiệp, các nhà khoa học đều thống nhất một quan điểm: Chăm sóc tâm lý cho thế hệ trẻ không chỉ là nhiệm vụ của chuyên gia, mà là trách nhiệm của toàn xã hội.

Phát biểu tại Phiên thảo luận, PGS.TS. Đặng Thị Phương Hoa chỉ rõ, một trong những thách thức lớn nhất trong quá trình trị liệu cho trẻ rối loạn tâm lý không nằm ở kỹ thuật can thiệp, mà ở định kiến xã hội, đây chính là bức tường bê tông tâm lý khiến nhóm thanh thiếu niên không được can thiệp sớm và dễ bị tổn thương nặng hơn. Bên cạnh đó, vấn đề hỗ trợ sức khỏe tâm lý cho thanh thiếu niên không còn là chuyện riêng của từng cá nhân hay gia đình mà đã trở thành một thách thức mang tính xã hội, có ý nghĩa toàn cầu. Do đó, chúng ta cần xây dựng hệ thống chính sách cụ thể hơn, từ phòng ngừa, can thiệp sớm, tham vấn trị liệu, truyền thông thay đổi nhận thức cộng đồng và tăng cường sự phối hợp giữa nhà trường, chuyên gia tâm lý và các tổ chức xã hội…

Từ lý luận đến hoạch định chính sách

Theo PGS.TS. Chu Văn Tuấn, Viện trưởng Viện Xã hội học và Tâm lý học nhấn mạnh, Hội thảo không chỉ nằm ở việc nhận diện vấn đề tâm lý thanh thiếu niên mà cần nhìn nhận ở nhiều góc độ liên ngành khoa học xã hội và khẳng định tâm lý thanh thiếu niên không xem như hiện tượng của cá nhân mà là một vấn đề gắn liền với cấu trúc xã hội, văn hóa và chính sách. PGS.TS. Chu Văn Tuấn cũng đề xuất rằng, vấn đề tâm lý thanh thiếu niên cần có chiến lược nghiên cứu chuyên sâu, lâu dài về Chương trình nghiên cứu tổng thể, dài hạn về thanh thiếu niên Việt Nam; nghiên cứu kinh nghiệm quốc tế, ứng dụng giải pháp phù hợp với đặc trưng văn hóa Việt Nam…

Kết quả nghiên cứu và thảo luận tại hội thảo sẽ được Viện Xã hội học và Tâm lý học tổng hợp thành báo cáo tư vấn chính sách gửi Chính phủ, góp phần cung cấp luận cứ khoa học cho việc xây dựng các chương trình, giải pháp hỗ trợ thanh thiếu niên trong bối cảnh mới. Bằng việc kết nối tri thức khoa học và hành động cộng đồng, những sáng kiến từ hội thảo lần này hứa hẹn sẽ góp phần xây dựng một môi trường phát triển tâm lý lành mạnh cho thanh thiếu niên Việt Nam trong tương lai.