Về phía Quỹ FES Việt Nam, có sự hiện diện của ông Timo Rinke, Trưởng đại diện và bà Nguyễn Thị Hà Giang, Quản lý Chương trình FES Việt Nam.

Về phía Viện Nghiên cứu Châu Á – Thái Bình Dương, tham dự Hội thảo có TS. Nguyễn Xuân Cường, Viện trưởng; TS. Lê Phương Hòa, Phó Viện trưởng; cùng các cán bộ, nhà nghiên cứu của Viện.

Đặc biệt, hội thảo thu hút sự tham dự của đại diện lãnh đạo các đơn vị trực thuộc Viện Hàn lâm, cùng đông đảo các chuyên gia, học giả và nhà nghiên cứu đến từ Học viện Chính trị Quốc gia Hồ Chí Minh, Đại học Quốc gia Hà Nội, Đại học Luật Hà Nội, Viện Quan hệ Quốc tế (Bộ Quốc phòng), Tạp chí Cộng sản, Trường Đại học Trưng Vương, Trường Đại học Thành Đô, Đại học Sư phạm Hà Nội và nhiều cơ sở đào tạo, viện nghiên cứu, tổ chức quốc tế khác.

Khẳng định vai trò trung tâm của ASEAN – ưu tiên chiến lược trong chính sách đối ngoại của Việt Nam

Phát biểu khai mạc hội thảo, PGS.TS. Tạ Minh Tuấn, Phó Chủ tịch Viện Hàn lâm khẳng định chủ đề về vai trò trung tâm của ASEAN mang tính thời sự sâu sắc trong bối cảnh khu vực Châu Á – Thái Bình Dương mở rộng sang không gian Ấn Độ Dương – Thái Bình Dương, đang chứng kiến những biến động địa chính trị đa chiều, phức tạp và cạnh tranh chiến lược giữa các nước lớn ngày càng gia tăng. Trong bối cảnh đó, việc củng cố vai trò trung tâm của ASEAN trở thành ưu tiên hàng đầu trong chính sách đối ngoại của Việt Nam, hướng tới một ASEAN hòa bình, ổn định, đoàn kết và thống nhất.

Phó Chủ tịch Viện Hàn lâm nhấn mạnh, Hội thảo diễn ra trong năm kỷ niệm 50 năm thiết lập quan hệ ngoại giao Việt Nam – Cộng hòa Liên bang Đức (1975–2025), là sư kiện có ý nghĩa quan trọng để hiện thực hóa quan hệ hữu nghị và Đối tác chiến lược Việt–Đức, đồng thời góp phần tăng cường hợp tác khoa học – học thuật giữa hai quốc gia. Sự phối hợp giữa Viện Hàn lâm và Quỹ FES được đánh giá là mô hình hợp tác hiệu quả, góp phần làm sáng tỏ các vấn đề chiến lược khu vực, đồng thời mở ra “cơ hội kép” trong hợp tác phát triển xanh, chuyển đổi năng lượng và củng cố nền tảng thể chế – pháp lý trong giải quyết các vấn đề khu vực.

Phát biểu tại Hội thảo, ông Timo Rinke, Trưởng Đại diện Quỹ FES Việt Nam nhấn mạnh, hơn nửa thế kỷ qua, ASEAN đã khẳng định vai trò trung tâm trong cấu trúc an ninh và hợp tác khu vực, tạo dựng một nền tảng ổn định, đoàn kết và bao trùm – nơi các quốc gia, kể cả các cường quốc, có thể đối thoại và hợp tác ngay cả trong bối cảnh cạnh tranh chiến lược. Đức và Liên minh châu Âu coi ASEAN là đối tác chiến lược quan trọng, và việc FES đồng hành cùng Viện Hàn lâm tổ chức Hội thảo lần này thể hiện cam kết chung trong nghiên cứu, đối thoại học thuật và thúc đẩy phát triển bền vững khu vực.

Trong báo cáo tổng quan, PGS.TS. Võ Xuân Vinh, Viện trưởng Viện Sử học, đã phân tích tiến trình hình thành và phát triển của vai trò trung tâm ASEAN thông qua các cơ chế hợp tác như ARF, EAS, ADMM+, ASEAN+1, ASEAN+3 cùng các sáng kiến mới như Tầm nhìn ASEAN về Ấn Độ Dương – Thái Bình Dương (AOIP). Ông cho rằng, trong bối cảnh nổi lên các cơ chế tiểu đa phương như QUAD, AUKUS, IPEF, ASEAN cần tăng cường năng lực điều phối, củng cố đồng thuận và nâng cao khả năng hoạch định chương trình nghị sự để duy trì vị thế trung tâm của mình trong cấu trúc khu vực.

Phân tích cấu trúc khu vực đang định hình: cạnh tranh chiến lược và thách thức đối với ASEAN

Hội thảo diễn ra với ba phiên làm việc chuyên sâu, tập trung vào các chủ đề: (i) Cấu trúc khu vực Ấn Độ Dương – Thái Bình Dương đang định hình trong bối cảnh mới; (ii) Vai trò trung tâm của ASEAN trong cấu trúc khu vực Ấn Độ Dương – Thái Bình Dương: hiện trạng và triển vọng; (iii) Sự tham gia của Đức và Liên minh châu Âu vào cấu trúc khu vực Ấn Độ Dương – Thái Bình Dương và tác động đến vai trò trung tâm của ASEAN.

TS. Nguyễn Xuân Cường, Viện trưởng Viện Nghiên cứu Châu Á- Thái Bình Dương, nhận định rằng cạnh tranh chiến lược giữa Mỹ - Trung Quốc ngày càng gia tăng thúc đẩy cấu trúc khu vực Ấn Độ Dương – Thái Bình Dương đang định hình theo hướng phân cực về chính trị, phân mảnh về kinh tế và phân tách về công nghệ. Sự rạn nứt giữa các kiến trúc an ninh, kinh tế và công nghệ, được thể hiện qua sự nổi lên của các cơ chế tiểu đa phương như AUKUS, Bộ Tứ và các cơ chế hợp tác ba bên, hay sự tồn tại song song của các khối kinh tế cạnh tranh RCEP, CPTPP, IPEF, và sự xói mòn vai trò trung tâm của ASEAN. Theo ông, sự chuyển dịch cấu trúc khu vực trong thời gian qua được định hình bởi ba động lực chính gồm: (1) chuyển dịch cán cân quyền lực giữa Mỹ và Trung Quốc; (2) cạnh tranh về mô hình quản trị và chuẩn mực quốc tế; (3) gia tăng vai trò của các cường quốc tầm trung và quyền tự quyết của các quốc gia nhỏ.

TS. Phan Chí Thành, Đại học Duy Tân cho rằng, ASEAN không chỉ giữ vai trò trung tâm lĩnh vực chính trị - an ninh mà còn là trung tâm thể chế kinh tế khu vực, thể hiện rqua Hiệp định Đối tác Kinh tế Toàn diện Khu vực (RCEP) – sáng kiến do ASEAN khởi xướng và dẫn dắt, hiện chiếm khoảng 30% GDP toàn cầu và đã trở thành FTA lớn nhất thế giới. RCEP cho thấy ASEAN có thể đóng vai trò “trung tâm thể chế kinh tế”, gắn kết cả Trung Quốc, Nhật Bản, Hàn Quốc, Australia và New Zealand trong một hiệp định duy nhất. Những cơ chế do ASEAN dẫn dắt góp phần tạo không gian bao trùm, cân bằng cạnh tranh giữa các nước lớn và củng cố vai trò trung tâm của khối.

Phân tích vai trò của Việt Nam trong cấu trúc ASEAN, Đại sứ Tôn Sinh Thành khẳng định, Việt Nam là quốc gia thành viên tích cực và có trách nhiệm, luôn kiên định phương châm “chủ động, tích cực và có trách nhiệm” trong mọi sáng kiến và tiến trình hợp tác ASEAN. Việt Nam cần tiếp tục phát huy vai trò dẫn dắt trong các vấn đề chiến lược như Biển Đông, hợp tác Tiểu vùng Mê Công, chuyển đổi số, kinh tế xanh, và phát triển bền vững, đồng thời đóng vai trò cầu nối giữa ASEAN với các đối tác bên ngoài, góp phần duy trì đoàn kết nội khối và củng cố vị thế trung tâm của ASEAN trong cấu trúc khu vực đang định hình.

Từ góc nhìn châu Âu, Đại sứ Nguyễn Đăng Quang, Quỹ Hòa Bình và Phát triển Việt Nam nhận định rằng chiến lược Ấn Độ Dương - Thái Bình Dương của Liên minh Châu Âu (EU) có thể tác động đến vai trò trung tâm của ASEAN trên nhiều mặt. Với tiềm lực kinh tế và vị thế chính trị toàn cầu, EU được kỳ vọng sẽ đóng góp tích cực vào hợp tác và phát triển khu vực, trong đó quan hệ giữa EU và ASEAN có nhiều cơ hội mở rộng và phát triển chủ động.

Diễn đàn học thuật mở, thúc đẩy hợp tác và chia sẻ tri thức

Trong phần thảo luận, các đại biểu tập trung trao đổi về việc tăng cường kết nối nội khối, nâng cao năng lực thể chế ASEAN và phát triển các cơ chế phản ứng nhanh nhằm ứng phó hiệu quả với biến động chiến lược trong khu vực. Các học giả thống nhất rằng duy trì vai trò trung tâm của ASEAN không chỉ là yêu cầu khách quan, mà còn là điều kiện tiên quyết để bảo đảm hòa bình, ổn định và phát triển bền vững của khu vực Ấn Độ Dương – Thái Bình Dương; đồng thời làm rõ trách nhiệm của Việt Nam trong tiến trình hội nhập và định hình cấu trúc khu vực mới.

Phát biểu bế mạc Hội thảo, TS. Nguyễn Xuân Cường, Viện trưởng Viện Nghiên cứu Châu Á – Thái Bình Dương nhấn mạnh, Hội thảo được tổ chức trong bối cảnh khu vực và thế giới có nhiều biến động, đặt ra yêu cầu tiếp cận các vấn đề từ góc nhìn khoa học, đa chiều và thực tiễn. Qua 10 báo cáo chuyên đề và hơn 20 lượt bình luận, Hội thảo đã đạt được mục tiêu đề ra, thể hiện tinh thần làm việc nghiêm túc, trách nhiệm của các học giả trong và ngoài nước. Ông khẳng định, ASEAN đang khẳng định vị thế là trung tâm thể chế của khu vực, đóng vai trò điều phối và kết nối các vấn đề khu vực và toàn cầu, song cũng đang đối mặt với nhiều thách thức, nhất là cạnh tranh giữa các nước lớn ảnh hưởng đến vai trò trung tâm của khối.

Theo TS. Nguyễn Xuân Cường, để tiếp tục phát huy vai trò này, ASEAN cần dung hòa lợi ích, nhận được sự ủng hộ của các bên liên quan. Đối với Việt Nam, chính sách đối ngoại độc lập, tự chủ, tích cực và có trách nhiệm của Việt Nam luôn gắn với việc ủng hộ và thúc đẩy vai trò trung tâm của ASEAN. Việt Nam cần tiếp tục phát huy vai trò trong Cộng đồng ASEAN, hướng tới năm 2029 với tầm nhìn chủ động, dẫn dắt và đóng góp thực chất hơn cho tiến trình phát triển chung của khu vực. Ông bày tỏ mong muốn tăng cường hợp tác nghiên cứu giữa Viện Nghiên cứu Châu Á – Thái Bình Dương với các viện nghiên cứu thuộc Viện Hàn lâm, các trường đại học, các tổ chức quốc tế và Quỹ FES, nhằm đóng góp cho đối thoại và hiểu biết khu vực.

Hội thảo khép lại trong tinh thần trao đổi học thuật cởi mở và xây dựng, góp phần củng cố hiểu biết lẫn nhau, tăng cường hợp tác khoa học, chia sẻ tri thức và thúc đẩy vai trò trung tâm của ASEAN trong cấu trúc khu vực đang định hình.