1. Quan điểm của Đảng về phát triển kinh tế số
a.Khái niệm kinh tế số
Trong nhiều năm trở lại đây, phát triển kinh tế số được Đảng và Nhà nước hết sức quan tâm thúc đẩy. Ngày 27/9/2019, Bộ Chính trị ban hành Nghị quyết số 52-NQ/TW “Về một số chủ trương, chính sách chủ động tham gia cuộc Cách mạng công nghiệp lần thứ tư” đã xác định: “nội dung cốt lõi của chính sách chủ động tham gia cuộc Cách mạng công nghiệp lần thứ tư của nước ta là thúc đẩy phát triển khoa học, công nghệ và đổi mới sáng tạo trên tất cả các ngành, lĩnh vực và thúc đẩy chuyển đổi số quốc gia, trọng tâm là phát triển kinh tế số, xây dựng đô thị thông minh, chính quyền điện tử, tiến tới chính quyền số”. Tinh thần này được nhấn mạnh trong Nghị quyết Đại hội lần thứ XIII của Đảng khi đề ra lộ trình đến năm 2025, kinh tế số đạt khoảng 20% GDP và đạt trên 30% GDP vào năm 2030. Quyết định số 411/QĐ-TTg của Thủ tướng ngày 31/3/2022 phê duyệt Chiến lược quốc gia phát triển kinh tế số và xã hội số đến năm 2025, định hướng đến năm 2030 cũng đã xác định rõ: Kinh tế số là hoạt động kinh tế sử dụng công nghệ số và dữ liệu số làm yếu tố đầu vào chính, sử dụng môi trường số làm không gian hoạt động chính, sử dụng công nghệ thông tin - viễn thông để tăng năng suất lao động, đổi mới mô hình kinh doanh và tối ưu hóa cấu trúc nền kinh tế.
b.Vai trò, vị trí của kinh tế số
Đảng xác định kinh tế số là một trong những động lực chính để thúc đẩy đổi mới mô hình tăng trưởng, nâng cao năng suất lao động và năng lực cạnh tranh quốc gia. Kinh tế số góp phần hiện đại hóa nền kinh tế, tạo ra mô hình sản xuất, kinh doanh mới, nâng cao hiệu quả quản lý và chất lượng dịch vụ công.
Nghị quyết số 52-NQ/TW ngày 27-9-2019 của Bộ Chính trị xác định: Phát triển kinh tế số là trụ cột, nhiệm vụ trọng tâm, chiến lược trong tiến trình chuyển đổi số quốc gia những năm tiếp theo và đề ra mục tiêu vào năm 2025 kinh tế số Việt Nam sẽ chiếm 20% tổng sản phẩm quốc nội và tăng lên 30% vào năm 2030.
Chỉ thị số 01/CT-TTg ngày 14/1/2020 của Thủ tướng Chính phủ “Về thúc đẩy phát triển doanh nghiệp công nghệ số Việt Nam” đã khẳng định: Dựa trên nền tảng của nhiều công nghệ mới mà cốt lõi là công nghệ số (trí tuệ nhân tạo, dữ liệu lớn, chuỗi khối, điện toán đám mây, Internet vạn vật...), chuyển đổi số đang tạo ra không gian phát triển mới - kinh tế số, xã hội số, Chính phủ điện tử.
Có thể thấy, kinh tế số là yêu cầu tất yếu của hội nhập và cạnh tranh quốc tế. Việc chủ động tham gia và phát triển kinh tế số giúp Việt Nam tăng tốc hội nhập, tận dụng cơ hội, rút ngắn khoảng cách phát triển với các nước tiên tiến.
c.Quan điểm và định hướng phát triển kinh tế số
Đảng đã xác định rõ lộ trình với quan điểm “từng bước phát triển kinh tế số”, “phát triển kinh tế số trên nền tảng khoa học và công nghệ, đổi mới sáng tạo”, phấn đấu đến năm 2025 kinh tế số chiếm khoảng 20% GDP và năm 2030 kinh tế số chiếm trên 30% GDP.
Các văn bản của Đảng và Nhà nước chỉ rõ, trong quá trình phát triển, với những mô hình đã chín muồi, đã chứng minh được hiệu quả thực tiễn thì nhanh chóng nhân rộng, đẩy mạnh triển khai. Với những mô hình mới chưa có quy định rõ ràng thì cho phép thí điểm, vừa làm vừa hoàn thiện mô hình trước khi triển khai nhân rộng. Cùng với đó, cần tập trung phát triển toàn diện các yếu tố nền móng cho kinh tế số, xã hội số và xác định một số ngành, lĩnh vực trọng tâm cần tập trung triển khai. Phát triển kinh tế số và xã hội số phải gắn liền với xây dựng và củng cố chủ quyền số quốc gia. Chủ động hội nhập quốc tế, mở cửa thị trường cân đối với phát triển sản xuất trong nước, thu hút nguồn lực đầu tư một cách chọn lọc, phù hợp với chiến lược quốc gia. Quản lý rủi ro trong quá trình chuyển đổi lên môi trường số, phát triển kinh tế số và xã hội số an toàn. Bảo vệ người dân, doanh nghiệp trước những nguy cơ, rủi ro, tác nhân xấu xâm hại tới lợi ích chính đáng, hợp pháp của người dân, doanh nghiệp, đồng thời chú trọng bảo vệ trẻ em và các đối tượng yếu thế trên môi trường mạng.
2. Thực trạng phát triển kinh tế số tại Việt Nam
a.Thực trạng
Việt Nam hiện đứng thứ 20 thế giới, đứng thứ 3 tại khu vực ASEAN (sau Singapore và Indonesia) về ứng dụng phần mềm nguồn. Về hạ tầng số, Việt Nam nằm trong top 10 quốc gia toàn cầu về sử dụng IPv6, là 1/20 nước có tỷ lệ sử dụng mạng Internet nhiều nhất (đạt 70,3% dân số). Các công nghệ trí tuệ nhân tạo AI được ứng dụng trong nhiều lĩnh vực: y tế (nội soi, chẩn đoán và điều trị đột quỵ,…), hệ thống giao thông thu phí thông minh,…
Báo cáo E-conomy SEA năm 2022 của Temasek, Google và Bain Company dự kiến quy mô kinh tế số Việt Nam có thể đạt 50 tỷ USD vào năm 2050, quy mô thị trường thương mại điện tử bán lẻ tại Việt Nam tăng trưởng 28%, đạt 23 tỷ USD trong năm 2022.
Bộ Thông tin và Truyền thông, cơ quan thường trực của Ủy ban quốc gia về Chuyển đổi số, cho biết, năm 2022, tỷ trọng kinh tế số Việt Nam đạt 14,26% GDP, cao hơn tỷ trọng năm 2021 là 2,35%. Việt Nam hiện có khoảng 70.000 doanh nghiệp công nghệ thông tin, tổng doanh thu ước đạt 148 tỷ USD.
b.Những thách thức
Phát triển kinh tế số tại Việt Nam đang có những bước tiến ổn định, đóng góp vào sự phát triển bền vững của nền kinh tế song cũng đang gặp phải những thách thức nhất định.
Mức độ số hóa chưa cao
Mặc dù luôn nằm trong top các quốc gia có tốc độ tăng trưởng kinh tế nhanh tại khu vực và trên thế giới nhưng mức độ số hóa của Việt Nam chưa cao so với các nước trong Đông Nam Á và châu Á. Tốc độ số hóa của Việt Nam xếp thứ 70/141 quốc gia (12,06/25 điểm tối đa), chỉ nhỉnh hơn chỉ số trung bình thế giới 0,16 điểm.
Số lượng, chất lượng nguồn nhân lực còn hạn chế
Nhiều cơ sở giáo dục tại Việt Nam chưa có sự đổi mới trong giảng dạy, thiếu các tiết giảng thực tế, trải nghiệm thực tiễn để sinh viên có thể theo kịp xu thế phát triển của kinh tế số. Chất lượng nguồn nhân lực còn nhiều hạn chế về kỹ năng làm việc, thiếu hụt nguồn nhân lực chất lượng cao, đặc biệt là trong lĩnh vực công nghệ thông tin và truyền thông.
Cơ sở hạ tầng chưa đồng đều
Cơ sở hạ tầng kỹ thuật phục vụ cho quá trình chuyển đổi số kinh tế tại Việt Nam chưa thực sự đồng đều, đặc biệt là khu vực vùng sâu, vùng xa, hải đảo. Hiện nay, độ phủ sóng của mạng di động 4G đạt 95%. Tuy nhiên, tốc độ phát triển của công nghệ mới đang diễn ra quá nhanh, việc kịp thời phổ biến, ứng dụng và xây dựng kết cấu hạ tầng để đáp ứng nhu cầu sử dụng công nghệ còn diễn ra khá chậm.
3. Một số giải pháp phát triển kinh tế số ở Việt Nam
Để triển khai các quan điểm của Đảng nhằm phát triển kinh tế số ở Việt Nam, trong thời gian tới, chúng ta cần chú ý một số giải pháp quan trọng sau:
Một là, nâng cao hạ tầng công nghệ thông tin và truyền thông (ICT)
Để nền kinh tế số được phát triển đồng đều tại tất cả các địa phương, cần xây dựng và nâng cấp cơ sở hạ tầng mạng và viễn thông để cải thiện tiếp cận Internet và tăng tốc độ kết nối. Tăng cường nâng cấp mạng 4G và gia tăng tốc độ phổ biến mạng 5G, đồng thời đẩy mạnh việc áp dụng giao thức Internet IPv6 để theo kịp xu hướng thế giới. Phát triển các loại hình dịch vụ dựa trên công nghệ số như thanh toán, giao dịch trực tuyến, đặc biệt ở khu vực nông thôn và miền núi.
Hai là, đào tạo và phát triển nguồn nhân lực kỹ thuật số
Nhà nước cần tăng cường đầu tư vào giáo dục đào tạo và phát triển nguồn nhân lực có kỹ năng về công nghệ thông tin và truyền thông, kỹ thuật số. Các chương trình đào tạo liên quan đến công nghệ thông tin và truyền thông cần được cập nhật thường xuyên các xu hướng công nghệ mới. Bên cạnh đó, thúc đẩy sự hợp tác giữa các trường đại học và doanh nghiệp để cung cấp các chương trình đào tạo phù hợp với nhu cầu của thị trường.
Các chương trình giáo dục đào tạo, bồi dưỡng cần có có các buổi học tập thực tế tại doanh nghiệp về cách thức sử dụng, vận hành nền tảng công nghệ trong các hoạt động kinh doanh, thương mại.
Ba là, tăng cường quảng bá và tiếp thị kinh tế số
Đẩy mạnh công tác tuyên truyền nhằm nâng cao nhận thức của toàn xã hội về phát triển kinh tế số. Xây dựng, phát triển chiến lược quảng bá và tiếp thị để tăng cường nhận thức và sử dụng các dịch vụ, sản phẩm kỹ thuật số. Khuyến khích sự hợp tác giữa Chính phủ, doanh nghiệp, các tổ chức kinh doanh và các đối tác khác để tạo ra các chiến dịch tiếp thị quảng bá hiệu quả. Tổ chức các diễn đàn, hội nghị, hội thảo để kết nối và chia sẻ thông tin, kinh nghiệm cũng như phổ biến kiến thức về chuyển đổi số đến doanh nghiệp, địa phương và người dân.
Bốn là, tạo môi trường pháp lý ổn định và thuận lợi, hoàn thiện thể chế, chính sách phát triển kinh tế số
Các cơ quan nhà nước cần kịp thời xây dựng, sửa đổi, bổ sung và hoàn thiện các thể chế, quy phạm pháp luật liên quan đến những hoạt động khởi nghiệp sáng tạo, kinh doanh trong môi trường số… để tạo môi trường phát triển toàn diện, có lợi cho các tổ chức, doanh nghiệp.
Cần có các chính sách và quy phạm pháp luật linh hoạt và thích ứng để khuyến khích sự đầu tư và phát triển trong lĩnh vực kinh tế số, đồng thời bảo vệ quyền lợi của người tiêu dùng và doanh nghiệp. Môi trường kinh doanh thuận lợi cho kinh tế số sẽ giúp tăng cường hợp tác công tư để thúc đẩy sự phát triển của các dự án và sáng kiến kinh tế số. Cung cấp các cơ hội tài chính, cơ hội hợp tác giữa doanh nghiệp và các tổ chức nghiên cứu và phát triển. Hỗ trợ cho việc nghiên cứu và phát triển sản phẩm công nghệ mới. Nâng cao hiệu quả các gói chính sách hỗ trợ chuyển đổi số cho doanh nghiệp, đặc biệt là các chính sách về vốn và nhân lực. Đồng thời, thiết lập các chính sách hỗ trợ cho các mô hình kinh doanh mới và khuyến khích sản phẩm công nghệ của Việt Nam. Đẩy mạnh việc hỗ trợ doanh nghiệp nhỏ và vừa áp dụng thương mại điện tử và công nghệ số.
Năm là, tạo cơ sở dữ liệu và hệ thống thông tin kinh tế số
Xây dựng và duy trì các cơ sở dữ liệu và hệ thống thông tin để thu thập và phân tích dữ liệu liên quan đến kinh tế số. Sử dụng dữ liệu để đưa ra quyết định chiến lược và định hình chính sách kinh tế số.
Đẩy nhanh mức độ sẵn sàng của các bộ dữ liệu chất lượng cao và thúc đẩy lưu thông, chia sẻ, mở dữ liệu; thúc đẩy việc mở dữ liệu, tích hợp, tái sử dụng, lưu thông dữ liệu và cải thiện hiệu quả nhờ đổi mới sáng tạo dựa trên dữ liệu; nghiên cứu và triển khai thí điểm các kịch bản khai thác và sử dụng dữ liệu và phát triển các ứng dụng số...
Sáu là, phát triển kinh tế số ngành, lĩnh vực
Chuyển đổi số tất cả các ngành, lĩnh vực, trọng tâm là các doanh nghiệp, tạo động lực tăng trưởng mới dựa trên dữ liệu, công nghệ số và đổi mới sáng tạo, nâng cao năng lực quản trị, quản lý vận hành hệ thống kết cấu hạ tầng kinh tế - xã hội, quản trị hoạt động của các doanh nghiệp, tạo ra các mô hình kinh doanh mới. Thúc đẩy nhu cầu tiêu dùng sản phẩm, dịch vụ trên môi trường số.
Quyết định số 1437/QĐ-TTg ngày 20/11/2024 của Thủ tướng ban hành Kế hoạch hành động quốc gia về phát triển kinh tế số giai đoạn 2024 – 2025 nêu rõ cần ưu tiên tập trung vào một số ngành, lĩnh vực trọng điểm mà Việt Nam có tiềm năng lớn và dư địa phát triển kinh tế số gồm: thương mại bán buôn, bán lẻ; nông nghiệp; công nghiệp chế biến, chế tạo; du lịch; logistics.
Trong đó, phát triển kinh tế số lĩnh vực nông nghiệp tập trung chú trọng vào nông nghiệp thông minh, nông nghiệp chính xác, tăng tỷ trọng của nông nghiệp công nghệ số trong nền kinh tế. Phát triển kinh tế số trong lĩnh vực công nghiệp chế biến, chế tạo theo hướng ứng dụng các công nghệ tiên tiến, hiện đại để thực hiện chuyển đổi các nhà máy trở thành các nhà máy thông minh phù hợp với xu hướng phát triển xanh trên thế giới. Phát triển kinh tế số lĩnh vực logistics theo hướng ứng dụng công nghệ nhằm tối ưu chi phí logistics toàn trình, xuyên suốt toàn bộ quá trình vận chuyển hàng hóa từ các cảng biển, cửa khẩu, kho - bãi - cảng tới tận tay người tiêu dùng và ngược lại.
Bảy là, tăng cường an ninh mạng và bảo mật thông tin.
Xây dựng các chính sách và quy phạm pháp luật về an ninh mạng và bảo mật thông tin. Tăng cường hợp tác quốc tế trong việc chia sẻ thông tin và kỹ thuật phòng chống tấn công mạng.
Doanh nghiệp và các tổ chức cần nâng cao ý thức bảo mật, chủ động đầu tư và áp dụng các giải pháp an ninh mạng để bảo vệ tài sản số và duy trì sự ổn định trong môi trường kỹ thuật số đầy biến động. Việc phòng ngừa hiệu quả không chỉ giúp giảm thiểu rủi ro mà còn tạo nền tảng vững chắc cho sự phát triển bền vững trong tương lai.
Kết luận
Có thể khẳng định, kinh tế số vừa là đặc trưng vừa là xu thế phát triển tất yếu của các quốc gia trong bối cảnh Cách mạng Công nghiệp 4.0 hiện nay. Đối với Việt Nam, đẩy mạnh phát triển kinh tế là một chủ trương vô cùng đúng đắn, là bước “bứt phá” và là phương thức để thực hiện phát triển nhanh, bền vững tiến tới hiện thực hoá mục tiêu dân giàu, nước mạnh, dân chủ, công bằng, văn minh trong kỷ nguyên vươn mình của dân tộc.
Tài liệu tham khảo:
- Nghị quyết 52-NQ/TW ngày 27/9/2019 của Bộ Chính trị về một số chủ trương, chính sách chủ động tham gia cuộc Cách mạng công nghiệp lần thứ tư.
- Quyết định số 411/QĐ-TTg của Thủ tướng ngày 31/3/2022 phê duyệt Chiến lược quốc gia phát triển kinh tế số và xã hội số đến năm 2025, định hướng đến năm 2030.
- Quyết định số 1437/QĐ-TTg ngày 20/11/2024 của Thủ tướng ban hành Kế hoạch hành động quốc gia về phát triển kinh tế số giai đoạn 2024 – 2025.
- Bộ Thông tin và Truyền thông (2023), Báo cáo Thường niên về thông tin truyền thông.
- Cục Thương mai điện tử và kinh tế số (2023), Sách trắng Thương mại điện tử Việt Nam năm 2023, Nxb Bộ Công Thương, Hà Nội.
- Đảng Cộng sản Việt Nam (2021), Văn kiện Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XIII, Nxb Chính trị quốc gia Sự thật, H.2021
[1] Bài viết tuyên truyền, hưởng ứng Đại hội Đảng lần thứ XIV.
