Theo thống kê của Hiệp hội nhựa Việt Nam, lượng chất thải nhựa và túi ni-lông ở Việt Nam chiếm khoảng 8-12% chất thải rắn sinh hoạt nhưng chỉ có khoảng 11-12% số lượng chất thải nhựa, túi ni-lông được xử lý, tái chế, số còn lại chủ yếu là chôn lấp, đốt và thải ra ngoài môi trường.
Chuyển đổi từ mô hình kinh tế truyền thống sang mô hình kinh tế tuần hoàn là một cách tiếp cận hướng tới mục tiêu phát triển bền vững, đã được Chính phủ của nhiều quốc gia hưởng ứng và triển khai.
Phát biểu khai mạc hội thảo, TS. Nguyễn Song Tùng, Viện trưởng Viện Địa lý nhân văn cho biết, ô nhiễm môi trường từ rác thải nhựa đang trở thành vấn đề bức thiết hàng đầu mà các quốc gia trên thế giới phải đối mặt. Rác thải nhựa đang làm thay đổi môi trường sống và các quá trình tự nhiên, làm giảm khả năng thích ứng với biến đổi khí hậu của hệ sinh thái, ảnh hưởng trực tiếp đến sinh kế cũng như khả năng sản xuất và phúc lợi xã hội. Do vậy, Ngày Môi trường Thế giới (5/6) năm 2023 được Liên hợp quốc lựa chọn với chủ đề: “Giải pháp cho ô nhiễm nhựa”, trong đó nhấn mạnh các giải pháp giảm thiểu ô nhiễm thông qua triển khai các mô hình tuần hoàn, tái chế để hạn chế tối đa lượng rác thải nhựa phát sinh ra môi trường.
TS. Nguyễn Song Tùng cho biết, Chính phủ Việt Nam đã ban hành nhiều chính sách, khẳng định quyết tâm, nỗ lực của Việt Nam trong cuộc chiến giảm rác nhựa như: trình Quốc hội thông qua Luật Bảo vệ môi trường năm 2020, trong đó luật hóa các nội dung liên quan nhựa như quản lý, tái sử dụng, tái chế, xử lý và phát triển mô hình kinh tế tuần hoàn về nhựa; phê duyệt Đề án phát triển kinh tế tuần hoàn tại Việt Nam.
TS. Nguyễn Song Tùng cho rằng, để giảm rác thải nhựa, đồng thời hướng tới nền kinh tế tuần hoàn ngành nhựa, Việt Nam cần phải quản lý theo chuỗi giá trị của nhựa, bắt đầu từ khâu thiết kế sản xuất và kiểm soát nguyên liệu đầu vào; đẩy mạnh công tác bảo vệ môi trường trong giai đoạn sản xuất, thương mại và tiêu thụ; hạn chế sử dụng các sản phẩm nhựa dùng một lần, vật liệu đóng gói... Mặc dù xu hướng phát triển kinh tế xanh, tuần hoàn xuất hiện chưa lâu, song với lợi thế của nước đi sau, Việt Nam hoàn toàn có thể phát triển một nền kinh tế xanh toàn diện, hướng tới sự phát triển bền vững, đạt mục tiêu hài hòa giữa tăng trưởng kinh tế, bảo đảm an sinh xã hội, bảo vệ môi trường. Đây được coi là cơ hội phát triển kinh tế bền vững, mang lại nhiều lợi ích cho quốc gia, doanh nghiệp, nâng cao chất lượng cuộc sống cho nhân dân.
 |
 |
Bàn về kinh tế tuần hoàn thúc đẩy phát triển kinh tế bền vững, hài hòa với bảo vệ môi trường, PGS.TS. Nguyễn Thế Chinh, nguyên Viện trưởng Viện Chiến lược, Chính sách tài nguyên và môi trường (Bộ Tài nguyên và Môi trường) cho rằng, về cơ bản, mô hình kinh tế tuần hoàn được thực hiện trong hoạt động sản xuất, kinh doanh, chủ các doanh nghiệp đóng vai trò chính. Trong bối cảnh mở cửa và hội nhập kinh tế thế giới, kinh tế Việt Nam đã và đang hội nhập sâu rộng với kinh tế thế giới, nhất là thông qua các hiệp định thương mại tự do thế hệ mới, với đòi hỏi cao về chất lượng sản phẩm hàng hóa. Do vậy, việc thực hiện mô hình kinh tế tuần hoàn đối với các sản phẩm hàng hóa, nhất là hàng hóa xuất khẩu vào các thị trường đòi hỏi chất lượng cao như: EU, Mỹ, Nhật, Australia…thực hiện kinh tế tuần hoàn trong quá trình sản xuất chính là đạt các tiêu chí môi trường và các tiêu chí khác, sản phẩm xuất khẩu thuận lợi cho những tiêu chí xanh có quy định về nhãn xanh, nhãn sinh thái.
Chia sẻ mô hình khu công nghiệp tuần hoàn, sinh thái, TS. Phạm Hồng Điệp, Chủ tịch Hội đồng quản trị Công ty Cổ phần Shinec (chủ đầu tư Khu công nghiệp sinh thái Nam Cầu Kiền) cho rằng, xác định xây dựng môi trường đầu tư xanh, thân thiện môi trường là yếu tố then chốt để phát triển bền vững, tăng sức hấp dẫn trong thu hút đầu tư, Công ty đã có nhiều giải pháp để chuyển từ khỏi khu công nghiệp tổng hợp ban đầu thành khỏi khu công nghiệp sinh thái. Cùng với việc hoàn thiện cơ sở vật chất, các công trình bảo vệ môi trường được đặc biệt quan tâm phát triển đầy đủ, khu công nghiệp đã xây dựng hệ thống thu gom, vận chuyển toàn bộ lượng nước thải phát sinh từ các doanh nghiệp và xử lý đạt tiêu chuẩn trước khi xả thải ra môi trường. Đáng chú ý, Khu công nghiệp đã áp dụng các biện pháp "tuần hoàn cục bộ" kết hợp với "tuần hoàn toàn diện" để giải quyết bài toán này. Nhờ đó, nguồn nước được khép kín tuần hoàn và giảm tác động ô nhiễm và nguồn tài nguyên nước.
TS. Phạm Hồng Điệp nhấn mạnh, tính ưu việt của mô hình doanh nghiệp cộng sinh trong khu công nghiệp là vòng tuần hoàn khép kín trong chu trình sản xuất. Theo đó sẽ không có chất thải ra khỏi khu công nghiệp, đầu vào của doanh nghiệp này là chất thải của doanh nghiệp khác, tất cả đều được sản xuất bằng nguyên vật liệu có thể tái tạo. Chuyển đổi từ mô hình kinh tế tuyến tính sang kinh tế tuần hoàn không chỉ mang lại lợi ích thiết thực cho các doanh nghiệp, mà còn cho cả đối tác và cộng đồng.
Khu công nghiệp sinh thái Nam Cầu Kiền đang chuyển đổi mô hình KCN sinh thái hướng đến trung hòa các-bon, trên cơ sở áp dụng mô hình kinh tế tuần hoàn. Cùng với việc hoàn thiện cơ sở vật chất, các công trình bảo vệ môi trường được đặc biệt quan tâm phát triển đầy đủ, khu công nghiệp đã xây dựng hệ thống thu gom, vận chuyển toàn bộ lượng nước thải phát sinh từ các doanh nghiệp và xử lý đạt tiêu chuẩn trước khi xả thải ra môi trường. Đáng chú ý, KCN đã áp dụng các biện pháp "tuần hoàn cục bộ" kết hợp với "tuần hoàn toàn diện" để giải quyết bài toán này. Nhờ đó, nguồn nước được khép kín tuần hoàn và giảm tác động ô nhiễm và nguồn tài nguyên nước. Lợi ích thiết thực thể hiện trước hết ở kết quả nộp thuế cho ngân sách Nhà nước, chỉ tính riêng năm 2021, KCN Nam Cầu Kiền đã nộp ngân sách hơn 1.000 tỷ đồng.
Việc tham gia vào chuỗi cộng sinh công nghiệp tại Nam Cầu Kiền giúp các doanh nghiệp nâng cao rõ rệt về hiệu quả kinh tế và môi trường. Hiện nay, KCN đang trong lộ trình tiến tới phát thải ròng bằng 0 cả về rác thải và khí thải các-bon, phủ điện mặt trời trên mái KCN... Ông Điệp cho rằng, tính ưu việt của mô hình doanh nghiệp cộng sinh trong khu công nghiệp là vòng tuần hoàn khép kín trong chu trình sản xuất. Theo đó sẽ không có chất thải ra khỏi khu công nghiệp, đầu vào của doanh nghiệp này là chất thải của doanh nghiệp khác, tất cả đều được sản xuất bằng nguyên vật liệu có thể tái tạo.
Bàn về giải pháp cho phát triển kinh tế tuần hoàn trong tái chế nhựa, TS. Nguyễn Đình Đáp, Viện Địa lí nhân văn, cho hay, kim ngạch xuất khẩu sản phẩm nhựa theo thống kê tăng trung bình 20%/năm. Điều này cho thấy, tiềm năng phát triển ngành nhựa tái chế là rất lớn, đồng thời kinh doanh tái chế chất thải nhựa cũng mang lại nhiều lợi ích. Chẳng hạn như tiết kiệm năng lượng cho sản xuất nhựa nguyên sinh, giúp tiết kiệm tài nguyên không thể tái tạo là dầu mỏ; giải quyết hàng loạt vấn đề môi trường như mất mỹ quan đô thị, tắc nghẽn cống rãnh, suy thoái đất...
Tuy nhiên, TS. Nguyễn Đình Đáp cũng lưu ý, số lượng các nhà máy xử lý rác thải nhựa của Việt Nam còn quá ít, dẫn đến sự lãng phí “tài nguyên rác” như hiện nay. Với hơn 90 triệu dân, mỗi năm, lượng rác thải lại gia tăng thêm 10%, tương đương hàng trăm nghìn tấn rác bị lãng phí. Hiện Việt Nam vẫn phải nhập khẩu tới 80% nguyên liệu phục vụ sản xuất, tổng lượng phế liệu nhựa thu mua chỉ khoảng 10% của tổng chất thải nhựa tồn lưu mỗi năm, bị phát tán vào môi trường. Nếu như số lượng rác được tái chế và tái sử dụng, Việt Nam có thể tiết kiệm được một lượng tài nguyên không nhỏ. Muốn tái chế và phát triển ngành tái chế để hạn chế rác thải nhựa ra môi trường, đưa rác thải quay lại phục vụ đời sống thì chúng ta phải làm tốt phân loại rác thải tại nguồn. Đây là khâu quan trọng nhất.
Quang cảnh hội thảo
Tại Hội thảo, các đại biểu tập trung thảo luận về Chính sách về kinh tế tuần hoàn tại Việt Nam. Để phát triển kinh tế tuần hoàn trong thời gian tới, các đại biểu thạm gia hội thảo đề xuất, về ngắn hạn, Việt Nam cần tập trung đưa các quy định của Luật Bảo vệ môi trường 2020 vào cuộc sống, sớm xây dựng kế hoạch hành động quốc gia về thực hiện kinh tế tuần hoàn để lựa chọn các lĩnh vực ưu tiên. Về dài hạn, hệ thống pháp luật có liên quan cần lồng ghép tư duy của kinh tế tuần hoàn để hoàn thiện các quy định khác có liên quan như: pháp luật về đầu tư công để hướng đến thúc đẩy mua sắm công xanh; pháp luật về thuế, phí bảo vệ môi trường hướng đến điều chỉnh hành vi của người sản xuất, tiêu dùng theo hướng thân thiện với môi trường...
Đặc biệt, hệ thống pháp luật cần phát huy vai trò kiến tạo của Chính phủ trong điều hành, hoạch định chính sách nhằm kích thích ngày càng nhiều các tổ chức, cá nhân đổi mới, sáng tạo, áp dụng các giải pháp kinh tế tuần hoàn vào trong quá trình thiết kế, sản xuất, phân phối, tiêu dùng và quản lý chất thải để tạo ra những vòng lặp tuần hoàn, kết nối một cách hệ thống để tạo dựng một xã hội tuần hoàn.
* Bên lề Hội thảo “Kinh tế tuần hoàn hướng tới bảo vệ môi trường và xanh hóa các ngành kinh tế”, nhằm hưởng ứng Ngày Môi trường Thế giới 2023, Đoàn Thanh niên Viện Hàn lâm Khoa học xã hội Việt Nam cũng phối hợp với các đơn vị, tổ chức ra quân làm sạch bờ biển, trồng cây, thiện nguyện./.
PV.
